2. Havo liniyalari tayanchlarini o’rnatish. Havo liniyari tayanchlarining jixozlarini o’rganish. Tayanch so’z va iboralar

Mavzu:Elektr mashinalarni montaj qilish.
Reja:1. Elektr matorlar tashish va montaj qilish
2. 0‘zgaruvchan tok mashinalari.
1.Elektr matorlar tashish va montaj qilish .Har qanday elektr mashinalar ishchi joyiga o‘matilishi oldidan mashinaning umumiy tashqi holati, kontakt simian, shyotka mexanizmlari, podshipniklaming ochiq teshiklari va moy ko‘rsatkichlari, kollektorlar, kontakt halqalari ko‘zdan kechiriladi. Mashinada tebranma podshipniklar o‘matilgan bo‘lsa, moy bilan to‘ldirilganligi va shuningdek, mashinada sirpanuvchi podshipniklar o‘matilgan bo‘lsa, u holda podshipniklaming konsistent moy bilan moylangcinligi tekshiriladi. Stator va rotor chulg‘amlarining izolatsiyasi o‘lchanadi. Mashinaning chulg'amlari va boshqa qismlari quruq havo bilan puflanib changdan tozalanadi. Mashina rotori qo‘l bilan aylantirihb rotoming erkin aylanishi va yon shchitlari qirmlarining ventilator parrak- chalariga tegmayotganligiga ishonch hosil qilinadi^i
Elektr mashina uzoq muddat yoki bo‘lmasa qoniqarsiz holatda saqlangan bo'Isa, bunday elektr mashinalarni yig‘ilmagan holda keltirilishida ko^£zda tutilgan qismlarga ajratiladi va har bir qism alohida nazoratdan o‘tkazilganligi to‘g‘risida akt tuziladi.
Ishchi kuchlanishi 1 kV gacha bo'lgan elektr mashinalar chul- g‘amlarining izolatsiyasi megometr yordamida 1 kV kuchlanishda olchanadi va shuningdek, ishchi kuchlanishi 1 kV dan yuqori bo'lgan elektr mashinalar chulg‘amlarining izolatsiyasi megometr yordami­da 1—2,5 kV kuchlanishda o'lchanadi.
Elektr mashina o'matiladigan fundament tayyorlanib va uni tek- shirib bo‘linganidan so‘ng elektr mashina mos joyiga o‘rnatiladi va bolt bilan mahkamlanadi.
Elektr mashinalar ishlab chiqaruvchi korxonadan yigⁱilmagan holda keltirilgan elektr mashinalarni montaj qilish. Katta massa va o‘lchamli elektr mashinalar yig‘ilmagan holatda keltiriladi. Ulami montaj qilish uchun katta kuch va shuningdek, ishchilaming mala- kasi yuqori bo‘lishi talab qilinadi. Fundament ustiga fundament o‘qlariga o'qlari moslashtirilgan maxsus tayyorlangan plita o'matiladi. Anker boltlari o'matilib mahkamlanadi. Anker boltlari tortib bo‘linga- nidan so‘ng gidrostatik sath o‘lchagich yordamida plitaning balandligi va o‘qlari yo‘nalishlari bo‘yicha holatlari tekshiriladi. Keyingi bos- qichda oldindan nazoratdan o‘tgan podshipniklaming ustunlari o'rnatiladi. Podshipnik ustunlari tagiga metalldan yasalgan zarur bo‘lgan hollarda izolatsion qatlamlar joylashtiriladi.
Rotor valiga podshipniklar o'matilganidan keyin podshipnik ichki qismi ishchi yuzasini val bo'yinchasiga siljitib borish maxsus asbob — shaber

1-rasm. Elektr motori valini ishchi mexanizm valiga mos markazlashtirish.

y ordamida amalga oshiriladi va bu jarayonda rotor podship- nigining ichki babbit yuzasidagi g‘adir-budurliklar tekislanadi.
Montaj amaliyotidagi eng mas’uliyatli amal — bu ishchi mexanizm vali bilan elektr mashina rotori valini o^£zaro mos markazlashtirishdir. Vallar o‘qlarining o'zaro radiusi va og‘ish burchagi bo^£yicha nisbatan siljigan bo^£lishi kerak (1-rasm). Katta mashinalaming vallari tabiiy egiklikka ega bo'lgani uchun ham vallarni o^£zaro mexanik birikti- ruvchi muftalarning yon tomonlari yuzalarini parallel holatga keltirishning deyarli iloji yo^£q.
Birlashtiruvchi mufta konstruksiyasining turiga qarab, vallar o^£qlari markazlarining o^£zaro moslashtirish radius x va og^£ish burchagi
yo^£nalishlari bo^£yicha nomutanosiblik 0,03—0,6 mm oraliqda bo^£lishiga ruxsat etiladi.
Vallar o^£qlari markazlarini o'zaro moslashtirish alohida asboblar, moslashtirilgan kazorat skobalari va yuqori aniqlikda tayyorlangan yupqa plastinkalar yordamida amalga oshiriladi.
Elektr mashinalar chulg‘ amlari izolatsiyasini quritish.Elektr mashina nazorat qilinayotganida elektr mashina chulg^£ami izolatsiyasi past darajada ekanligi ayon bo^£lsa, u holda elektr mashinani quritish kerak bo^£ladi. Elektr mashina chulg^£amlarini quritish unga o^£zgar- mas yoki o^£zgaruvchan tok yuborish bilan amalga oshiriladi. Buning uchun alohida kuchlanish manbayidan foydalaniladi. Elektr mashina ichiga qizdirilgan havo yuborilib, induksion usul bilan va past kuch- lanishdagi qisqa tutashuv toki yordamida (generatoflar quritiladi) ham elektr mashinani quritish mumkin.
Elektr mashinalami quritish jarayonida chulg^£amning harorati uzluksiz ravishda termometr yoki termoparalar yordamida o^£lchab boriladi. Chulg^£am izolatsiyasi qarshiligi turg^£un haroratda ruxsat etilgan qiymatga teng bo^£lganida quritish jarayoni tugagan hisoblanadi.
Elektr mashinalarni sinovli ishga tushirish.Barcha montaj ishlari tugatilganidan so^£ng, elektr mashina sinovli ishga tushirilishi kerak. Elektr mashinani sinovli ishga tushirishdan awal mashinaning barcha elementlari sinchkovlik bilan ko^’zdan kechiriladi va vali qo^’l bilan
ylantirilib ko‘riladi (katta quwatli mashinalarning vali ko‘tarma kran yordamida aylantirib ko‘riladi). Elektr mashinani sinovli ishga tushirish vaqtida podshipnikning harorati tekshirilib boriladi va shuningdek, mashina qismlarining titrashlari qiymatlari vibrometr yordamida o‘lchab boriladi. Sirpanuvchi podshipniklar uchun ruxsat etilgan harorat qiymati 80°C dan oshmasligi va shuningdek, tebra- nuvchi podshipniklar uchun esa 65°C dan oshmasligi kerak.
Elektr mashinaning normal yuklanganlik ish rejimi uchun pod- shipniklaming ruxsat etilgan titrash qiymatlarining (amplitudaning ikkilangan qiymati) tezlikka bog'liqligi:
Elektr mashina tezligi, ayl/min 3000 1500 1000 750
Tebranish qiymati, mm 0,005 0,1 0,13 0,16
Rotor yoki yakorning aylanish yo‘nalishi to‘g‘ri ekanligi va elektr mashina elementlari normal yig‘ilganligiga ishonch hosil qilish uchun elektr mashinaga awal «siltovli» oz vaqtga kuchlanish berib, ishga tushiriladi. So‘ngra elektr mashinani yuklanishsiz birmuncha uzoq vaqtga ishga tushiriladi. Mashina salt yurish rejimida tekshirilganidan keyin yuklanish bilan ishlatiladi.
2 2. ELEKTR MOTORLARGA XIZMAT KO‘RSATISH
Elektr motorlami uzoq muddatga ishga yaroqli holatda saqlash uchun ta’mirlar oralig‘ida ularga texnik xizmat ko‘rsatish katta aha- miyatga ega. Uning vazifasiga motoming harorati rejimini, uning cho ‘tka- lari kontakti, kollektori va kontakt halqalarining ahvolini, vibratsiyani, podshipniklar ahvolini va ularda moy borligini kuzatish kiradi.
Ishchi mexanizm va mashinalarning ishlashi davomida navbatchi xodim ularning motorlarini bir marta ko‘zdan kechirib chiqadi va motorni chang hamda iflosliklardan tozalaydi, bunda u ish rejimi og‘ir bo‘lgan (tez-tez ishga tushiriladigan va to‘xtatiladigan, mexa- nizmi o'qiga katta yuklanish tushadigan, atrof-muhit harorati yuqori bo‘lgan) motorlarga alohida ahamiyat beradi .3
Elektr mashinalarning davomli normal ishlashini ta’minlash maqsadida vaqti-vaqti bilan tarmoqdan o‘chiriladi, xodim mashinani. siqilgan havo bilan tozalaydi, podshipniklarda moy bor-yo‘qligini tekshiradi, kollektor va kontakt halqalarini tozalaydi, cho‘tka tutqich- larining ishini, izolatsiya ahvolini tekshiradi va zaminlovchi qurilma- lami ko‘rib chiqadi, cho‘tkalami neytral holatga o‘matadi va shamol- latish kanallarini tozalaydi.