2. Dasturlashning rivojlanish bosqichlari

4.  Delphi  oynalari.
  Delphi  ning  asosiy  oynasidan  tashqari  yana  bir 
qator oynalari bo‘lib, ularning asosiy oyna ichida joylashishini o‘zgartirish, 
ularni  yashirish,  ekranga  chiqarish,  o‘lchamlarini  o‘zgartirish  mumkin.  Bu 
oynalardan  birinchi 
forma  oynasi 
deb  ataladi  va  unda  yaratilayotgan 
ilovaning asosiy oynasining ko‘rinishi aks etadi. Bu oynaning o‘lchamlarini 
o‘zgartirish bilan yaratilayotgan ilova oynasining o‘lchamlarini o‘zgartirish 
mumkin.  Unga  komponentalar  panelidan  kerakli  komponentalarni 
sichqoncha  yordamida  sudrab  o‘tkaziladi  va  ularning  o‘zaro  joylashishi 
rejalashtiriladi. Bu oynani yangi ilova oynasi yoki sodda qilib 
ilova oynasi
 
deb  ataymiz.  U  bilan  ishlash  uning  o‘lchamlarini  o‘zgartirish,  unga  yangi 
boshqarish  elementlarini  joylash  va  bu  elementlarning  joylashishini 
o‘zgartirishdan iborat bo‘ladi.  
Ikkinchi muhim oyna bu 
dastur kodi
 (aslida dastur matni) oynasi bo‘lib, 
ilova oynasidagi o‘zgarishlar unda avtomatik tarzda aks etadi. Masalan, biz 

85 
 

ilova  oynasining  o‘lchamlarini  o‘zgartirsak,  dasturning  buni  amalga 
oshiradigan  operatori  uning  matniga  qo‘shiladi.  Ilova  oynasiga  yangi 
boshqarish  elementlari  joylansa,  bu  elementlarni  tavsiflovchi  operatorlar 
avtomatik ravishda dastur matniga qo‘shiladi.  
Dastur  kodi  oynasida  dasturchi  qiladigan  asosiy  ish  boshqarish 
elementlarini  hodisalarga  bog‘langanida  elementning  bu  hodisa  ro‘y 
berganida  dastur  unga  qanday  javob  berishi  kerakligini  ko‘rsatib  berishdir. 
Bunda  har  bir  hodisa  uchun  bitta  protsedura  yaratiladi  va  bu  protsedura 
matnini yozish dasturchi zimmasiga yuklanadi. 
Vizual 
dasturlashda 
dasturchining 
asosiy 
vazifasi 
dasturda 
foydalaniladigan  boshqarish  elementlarining,  ya’ni  obyektlarning  kerakli 
xossalari  va  amallaridan  foydalanishdir.  Bunda  yuzdan  ortiq  obyektlarning 
o‘nlab xossalari va usullaridan keraklisini tezda topa olish juda  muhimdir. 
Bu ishda 
Obyekt inspektori
ning o‘rni juda katta.  
Ilova oynasida biror obyekt tanlanganda bu obyektning barcha xossalari 
obyekt  inspektorida  aks  etadi.  Natijada  kerakli  xossaning  nomi  va 
qiymatlarini eslashga va qidirishga hojat qolmaydi. 
 Yirik  va  murakkab  ilovalarni  yaratishda  unda  foydalaniladigan 
obyektlar keskin oshib ketadi. Ilovadagi obyektlardan keraklisini topishning 
oson  usuli  bu 
Object  TreeView
  (Obyektlarning  daraxtsimon  ro‘yxati)  deb 
nomlangan  maxsus  oynadan  foydalanishdir.  Bu  oyna  yana 
Obyektlar 
brauzeri
  deb  ham  ataladi.  Obyektlardan  biri  ikkinchisini  o‘z  ichiga  olishi 
mumkin.  Shu  sababli  obyektlarning  daraxtsimon  (shoxlovchi)  ro‘yxati  eng 
qulay ro‘yxatdir. 
Delphi
da  yana  bir  nechta  asosiy  va  ko‘plab  muloqot  oynalari  bo‘lib, 
ular bilan keyinroq, zarur bo‘lganda tanishamiz. 
5. 
Delphida  loyihalar  yaratish  va  saqlash.
 
Delphi
da  yaratiladigan 
ilovalar 
proyektlar
  (
loyihalar
)  deb  ataladi  va  maxsus 
Projects
  papkasida 
saqlanadi.  Ular 
Pascal
  da  yaratilgan  ilovalardan  ancha  murakkab  bo‘lib, 
ularni saqlash uchun bir nechta fayl kerak bo‘ladi.  
Pascal
  da  yaratilgan  dasturni  saqlash  uchun  bitta  fayl  yetarli  va  unda 
yaratilgan barcha dasturlarni bitta papkada saqlash mumkin. Lekin 
Delphi
da 
bunday  qilib  bo‘lmaydi,  chunki  turli  loyihalarning  bir  xil  nomli  fayllari 
birining  o‘rniga  ikkinchisini  saqlab  qo‘yadi.  Natijada  loyihalar  noto‘g‘ri 

86 
 

ishlaydi va ular orasida nifoqlar kelib chiqadi. Shuning uchun yangi loyiha 
bilan ishlashdan oldin bu loyiha uchun yangi papka yaratish lozim. 
Delphi
da  mavjud  loyiha  asosida  yangi  loyiha  yaratishda  ham  ehtiyot 
bo‘lish  kerak.  Loyihaga  o‘zgartirish  kiritilishi  bilan  bu  o‘zgarishlar  loyiha 
fayllarida  avtomatik  tarzda  saqlab  qo‘yiladi  va  avvalgi  loyihani  qayta 
tiklashning iloji bo‘lmaydi. Shu sababli mavjud loyiha asosida yangi loyiha 
yaratishdan  oldin  mavjud  loyihani  yangi  nomli  boshqa  papkaga  ko‘chirib 
olish kerak bo‘ladi.