|
2.XALQARO SUG’URTANING TURLARI
Yevropa iqtisodiy hamkorlik tizimida qabul qilinishicha, sug’urta tashkilotlari ixtisoslashgan va ixtisoslashmagan asosda o’z faoliyatlarini tashkil qiladilar. Ixtisoslashmagan sug’urta tashkilotlari sug’urtaning bir necha turlari bo’yicha o’z ishlarini olib boradilar. Ixtisoslashgan sug’urta tashkilotlari 1-2 yo’nalishlarda ixtisoslashgan holda faoliyat yuritadilar. EHTda sug’urta guruhlari quyidagi ikki xilga bo’linadi: uzoq va qisqa muddatli umumiy sug’urta turlari.Uzoq muddatli sug’urta turlarigauyidagietti xil sug’urta yo’nalishlari kiradi:hayotni va annuitentini sug’urtalash;nikoh va farzand tavalludini sug’urtalash;sog’liq uzluksizligini sug’urtalash;tonting sug’urtasi;kapitalni qayta sug’urtalash;pensiya sug’urtasi;boshqa turdagi uzoq muddatli sug’urtalar.
Yuqoridagi uzoq muddatli sug’urta turlaridan boshqa xalqaro amaliyotda quyidagi sug’urta yo’nalishlari mavjud:baxtsiz hodisalardan sug’urtalash;tibbiy sug’urta;avtomobillarni sug’urtalash;temir yo’l vagonlarini sug’urtalash;samolyotlarni sug’urtalash;kemalarni sug’urtalash;transport yuklarini sug’urtalash;mulkni yongin va tabiiy ofatlardan sug’urtalash;transport xaydovchilarining fukarolik javobgarligini sug’urtalash;kema egalarining fukarolik javobgarligini sug’urtalash;umumiy javobgarlik sug’urtasi;kredit sug’urtasi;xodimlarni zararlar extimolidan sug’urtalash;moliyaviy zararlarni sug’urtalash;sud xarajatlari to’lovlaridan sug’urtalash va boshqalar.
Yuqoridagi sug’urta turlari mohiyatini ochib berish uchun ularning qo’llanish sohalari bilan tanishamiz.
Eng an'anaviy sug’urta turlaridan bo’lgan hayotning aralash sug’urtasining bunday nomlanishiga sabab, unda 3 xil sug’urta javobgarligi mujassamlashtirilganligidadir. Mazkur sug’urta turida shartnomada ko’rsatilgan yoshga etib, oxirgi badal to’langandan keyin kompaniya koplama pulini to’laydi. Koplama ishsizlik va vafot hodisalarini chetlab utmaydi. Hayotning aralash sug’urta shartnomasi 1 oydan 6 oygacha, 1 yilga, 3 yilga, 5 yilga, 10, 15 va 20 yilga tuziladi.
Bolalar va nikox tuyi sug’urtasi bo’yicha shartnoma tuzilgan kunda bolaning yoshi 15 dan oshmagan bo’lishi kerak. Bolaning ota-onasi, boshqa karindosh-uruglari, farzandlikka olgan shaxslar bunday shartnomalar tuzishi mumkin. Kasalligi tufayli I guruh nogironlari bilan sug’urta shartnomasi tuzilmaydi. Nikox sug’urtasining asosiy maqsadi, nikox tuyiga qadar shartnomada ko’rsatilgan sug’urta mablag’i yig’ilib, tuy arafasida uni sug’urtalanuvchiga topshirish va unga bu tantanali tadbirni amalga oshirishda yordam ko’rsatishdir. Badal miqdori sug’urta puliga mos ravishda bo’ladi va pulning sug’urta muddatidagi oylarga taqsimlash yo’li bilan aniqlanadi. Agar 21 yildan keyin nikox tuyi o’tkazilmasa o’tgan har qaysi to’liq yil uchun sug’urta pulining 3 foiz har bir to’liq oy uchun esa, 0,25 foiz miqdorida to’lanadi.
Tibbiy sug’urta turi sug’urta hodisasi ruy berganda davolanish xarajatlarini qoplash maqsadida, sug’urtalanuvchilardan olinadigan badallar hisobidan shakllantirilgan fond mablag’laridan moddiy yordam ko’rsatish orqali amalga oshiriladi. Tibbiy sug’urta ikki xil bo’ladi: majburiy va ixtiyoriy.
Fuqarolarni qo’shimcha pensiyaga sug’urta qilish -sug’urtachi bilan sug’urtalanuvchi o’rtasida shartnoma tuzishdan boshlanadi. Bunday shartnomalar 25 yildan 60 yilgacha erkaklar va 20 dan 55 yilgacha bo’lgan ayollar bilan faqat ularning foydasini ko’zlab tuziladi. Kushimcha pensiyaga sug’urtalangan fukaro, faqat sug’urta muddati davomida hamda qo’shimcha pensiya olish davrida baxtsizlik hodisalaridan ham sug’urtalangan hisoblanadi. Pensiyaga chiqqungacha o’tgan davr sug’urta muddati deb ataladi. Bu muddat tugagach, agar sug’urta shartnomasi bo’yicha hamma badallar to’langan bo’lsa, sug’urtalanuvchi pensiya yoshiga tulgandan so’ng, ularga umrlari oxirigacha qo’shimcha pensiya to’lanadi.
Baxtsiz hodisalardan sug’urtalash hayotni aralash sug’urtalash qoidalari asosida shakllanib, shu bilan birga, alohida sug’urta sifatida ham amalga oshiriladi. Sug’urta shartnomasi amal qilgan davrda sug’urta hodisasi sodir bo’lib kolsa, bu holda tekshirish o’tkazilib, hujjatlar asosida sug’urta koplamasining miqdori aniqlanadi. Agar sug’urta shartnomasining muddati tugasa, baxtsiz hodisa sodir bo’lishi munosabati bilan sug’urta koplamasi to’lansa, sug’urtalangan shaxs vafot etsa, sug’urtalangan shaxs doimiy ishlash uchun chet elga ko`chib ketsa, sug’urta shartnomasi bekor qilinadi. Shuni aytish kerakki, sug’urta idoralari baxtsizlik hodisalari sababini chuqur o’rganish va uni aniqlash maqsadida sug’urtalanuvchining tibbiy kurikdan o’tishi uchun mutaxassis shifokor xuzuriga borishlari shart
Yuklarni sug’urta qilish uchun sug’urta tashkilotlari yuridik va jismoniy shaxslar, yukni junatuvchilar, yukni qabul qilib oluvchilar bilan shartnoma tuzib, bunda sug’urtalashga doir asosiy ko’rsatkichlar keltiriladi. Yuklar sodir etilishi mumkin bo’lgan barcha hodisalaridan sug’urtalanadi. Sug’urta shartnomasi yuzasidan javobgarlik yuk ombordan junatish uchun olingandan boshlanadi va butun yo’l davomida yukni ortish va uni tushirib, qaytadan ortish, omborda saqlash, yuk qabul qiluvchining omboriga yoki sug’urta guvoxnomasida ko’rsatilgan oxirgi punktdagi belgilangan manzilga yetkazib berilgunga qadar davom etadi.Transport vositalarining ixtiyoriy sug’urtasi o’zining 4 xil ob'ektiga ega:Transport vositalariXaydovchi va yulovchilarTransportga tegishli qo’shimcha uskunalarAsosiy transport vositasi yoki pritsepda tashilayotgan yo’q.
Axoliga tegishli mol-mulkni ya'ni, imoratlar, uy-joylar, kvartiralar, xayvonlarni sug’urta qilish uchun zaruriy ma'lumotlar aniqlanadi. Bunda ajratilgan er uchastkalari, xususiylashtirilgan turar-joy fondi va soliq idoralari ma'lumotlaridan foydalaniladi. Sug’urta koplamasini to’lashda imoratning shikastlanishi va vayron bo’lishini kuzga tutish lozim. 1-kavatda uni ta'mirlash xarajatlari koplanadi. Bunda imoratni saqlab qolish uchun ketgan xarajatlar koplamaga qo’shib to’lanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
