2. Amaliy mashg’ulot. Shovqin va uning kamaytirish yo’llarining asosiy kattaliklarini hisoblash Ishning maqsadi

3.1-rasm. 3.2-rasm

Shovqin o’lchagichning prinspial sxemasi 3.2-rasmda keltirilgan.

Shovqin o’lchagichning ish jarayoni quyidagicha. Mikrofon (1) tovush bosimining tebranishining elektr kuchlanishga o’zgartiradi, bu kuchlanish lampali kuchaytirgich (2) bilan kuchaytiriladi, germaniyli diodlar (3) bilan to’g’rilanadi va shkalasi desibellarda darajalangan mikroelektrik strelkali pribor bilan o’lchanadi. Mikrofonni shamol oqimidan himoya qilish uchun qopqoq o’rnatilgan.
Indikator qurilmasi kvadrat xarakteristikali o’lchash ko’prigidan iborat bo’lib, u desibellardagi tovush sathini kuzatishga imkon beruvchi R o’lchash priboriga ulangan.
O’lchagichning yuza qismida “Tezkor” uyasi, o’lchovchi asbob va “Kalibr” dastasi bor. YUqori chegarada maxsus shtelselь vilkasi bo’lgan shlankali sim chiqarib olinib uyaga tiqiladi, simning ikkinchi uchida esa mikrofon tutqichidagi qalpoqcha burab chiqarib olinadi va tutqichga MIOI tipidagi kondensatorli mikrofon burab mahkamlanadi.
Shovqin o’lchagichni ishga tayyorlash.

Ulagichlarni maksimal sath (90 va10 dB ) ga mos keladigan vaziyatga qo’yish kerak. So’ngra mikrofonni shovqin tekshirilayotgan nuqtaga keltiriladi va ulagich shovqinning xarakteriga ko’ra “sekin” yoki “tez” xolatiga qo’yiladi. “Rod rabotь” (ish turi) ulagichi bilan A,V,S larni talab qilgan xarakteristikalarini tanlang.

“Diapazon” ulagichini o’lchovchi asbob shkalasidan chapga burib (agar strelka 10 sonidan o’ngda joylashgan bo’lsa) shunday holatga olib kelish kerakki, strelkada 0 bilan 10 dB oralig’ida joylashsin. O’lchanayotgan sath “Diapazon” ulagichi shkalasidagi qiymatlar yig’indisiga teng.
Masalan: “Diapazon” ulagichi 60 dB,ish turi A xolatda, o’lchovchi asbob strelkasi 0 dan o’ngda 4 belgisida joylashgan. Tovush o’lchangan sathi 64 dB (A).
Agar o’lchovchi asbob shkalasida strelka o dan chapga joylashsa, u xolda tovush sathi o’lchovchi shkaladagi va”Diapazon” pereklyuchateli shkalasidagi qiymatlar farqiga teng bo’ladi.
Masalan: “Diapazon” pereklyuchatelida 70 belgisida, ish turi ulagichi S xolatda va asbob strelkasi O dan chapga 5 belgisida joylashsa, tovush sathi 65 dB (S) ga teng bo’ladi.
Ishni tamomlagach, shovqin o’lchagichdagi ish turi “vikl” (o’chirish) xolatiga qo’yish kerak. Bu bilan batareyaning xizmat vaqti oshiriladi.
Ishni bajarish tartibi.

1. 
   SHUM – IM shovqin o’lchagichni ishga tayyorlash.
   
2. 
   shovqin manbai – elektrodvigatelini yurgizish.
   
3. 
   “Bьstro – Medlenno” ulagichini “Bьstro”ga o’tkazish.
   
4. 
   “Diapazon” ulagichini burish bilan kutilayotgan tovush sathi tanlanadi.
   
5. 
   “Rod rabotь” ulagichini navbat bilan A,V va S larni talab etilgan xarakteristikalariga o’rnating.
   
6. 
   o’lchovchi asbobning ko’rsatkichini (shovqin sathi dB) shovqin manbaidan L = 1,2,3 m masofada yozing.
   
7. 
   Bunday tajribani hisoblash markazlaridagi zallarda va o’quv ustaxonalarida amalga oshirish mumkin.
   
8. 
   O’lchash natijalarini 3.2 – jadvalga kiriting.
   
9. 
   “Ish turi” ulagichini “VЫK” xolatiga qo’ying.
   

3.2 - jadval

Shovqin manbaigacha bo’lgan masofa, m L	SHovqin o’lchagichning harakteristikasi			Tovush sathi qiymatini normalashtirish, dB
	Tovush sathi, dB
	A	B	S

Xavfsizlik qoidalari.
O’quv laboratoriyasida studentlar yong’in havsizligi va texnika xavfsizlik talablariga rioya qilishlari kerak. O’qituvchi ruxsatisiz o’lchovchi priborga tegmaslik va uni ishlatish qoidalariga amal qilish lozim.

• 
  asbobni va mikrofonni changdan saqlash uchun g’ilof bilan o’rash lozim.
  
• 
  Ulagichlarni ehtiyotlik bilan burash va ishdan so’ng uzilish holatiga qo’yish kerak, bu bilan asbobning uzoq vaqt ishlashiga erishiladi.
  

Nazorat savollari.

1. 
   Qanday shovqin desibellarida tovush sathi ekvivalent hisoblanadi?
   
2. 
   Qanday shovqin keng chiziqli?
   
3. 
   Qanday shovqin impulьsli?
   
4. 
   “Oktava” deb nimaga aytiladi?
   
5. 
   Eshitish deb biz nimani tushunamiz?