2-Amaliy mashg’ulot mavzusi Almashlab ekish sxemalarini ishlab chiqish

2-Amaliy mashg’ulot mavzusi

Almashlab ekish sxemalarini ishlab chiqish

Almashlab ekish deb ekinlarni yillar davomida, dalalar buyicha yukori agrotexnik sharoitda tuproqning unumdorligini yaxshilash va xosilni oshirishni ta’minlaydigan tugri navbatlab ekishga aytiladi. Almashlab ekishning axamiyati shundaki, uning tarkibidaga kup yillik о‘tlar uzidan keyin yerda kup mikdorda organik moddalar koldiradi. Masalan 3 yillik beda 10-11 t/ga ildiz koldigi va 300-500 kg sof azot tuplaydi. Shu tufayli tuproqning strukturasi, suv-fizik xossalari, sigimi, zichligi, tuproqping oziq, xavo, issiklik, suv rejimlari va mikroorganizmlar faoliyati yaxshilanadi. Almashlab ekish ta’sirida turli kasaliklar va xashoratlar mikdori keskin kamayadi.

Bir dalaning uzida bitta ekinning uzok vakt ekilishi surunkasiga ekish deyiladi. Xо‘jalik maydanining kup kismida uzok vakt bitta ekin ekilishi monokultura deyiladi. Surunkasiga bir-xil ekin ekilishi oziq elementlarini bir tomonlama kamayishiga sabab buladi. Shu ekinga moslashgan begona о‘tlar, xashoratlar va kasaliklar kupayishiga olib keladi.

Tajriba ma’lumotlariga kura surunkasiga guza ekilgan yerga vilt kasali 40-50 % ni, almashlab ekilgan dalada esa-9 % ni tashkil kilgan. Malumki turli ekinlarning ildizi tuproqka turlicha rivojlanadi. Shu tufayli ekinlar yerdan oziq elementlarini xar xil uzlashtiradi. Masalan galla ekinlari tuproqdan kup mikdorda fosfor, ildiz mevalilar esa kaliyni, dukkakliylar fosfor va kaliyni, guza esa azot va fosforni kup uzlashtiradi. Shu tufayli tuproqda surunkali bir xil ekin ekish okibatida oziq moddalarining bir tomonlama kamayish jarayeni sodir buladi. Bunday jarayen surunkali davom etishi natijasida tuproq unumdorligi keskin kamayadi, о‘g‘itlar samaradorligi 30-40 % oshadi, xar bir gektar ekin maydoniga sarflanayetgan suv 10-25 % gacha tejaladi. Almashlab ekish dalalaridagi kup yillik yem-xashak ekinlari ta’sirida sizot suvlar satxi pasayib, tuproqda botkoklanish va shurlanish jarayeni ya’ni tuz tuplanishi kamayadi. Okibatda ekinlarining xosildorligi 10-35 % gacha oshadi.