2-amaliy mashg`ulot: Elektrolit eritmalaridagi ion almashinish reaksiyalari. Tuzlar gidrolizi

I) Bufer eritma ta’minlay oladigan muxitning pH qiymati.
II) Bufer sig‘im:
1) Kislotali buferning pH qiymati:
HA ↔ H⁺ + A^-
kuchsiz K_k = [H⁺][A^-] / [HA] [HA] = C_k va [A^-] = C_t
MA → H⁺ + A^-
ekanini xisobga olib: K_k=[H⁺] C_t / C_k [H⁺] = K_k· C_k / C_t pH= pK_k – lgC_k / C_t
2) Asosli bufer tizimning pH qiymati:

NH₄OH ↔ NH₄⁺ + OH^- K_a=[NH₄⁺][OH^-]/[NH₄OH]; [NH₄⁺]=C_t ; [NH₄OH]=C_a
NH₄Cl → NH₄⁺ + OH^- [OH^-]=K_v /[H⁺]
ekanini xisobga olib: K_a= C_t K_w / C_a [H⁺] [H⁺] = K_w C_t / K_a C_a yoki
logoriflansa pH = pK_w – pK_a – lgC_t / C_a
Bir dm³ bufer eritma pH qiymatini bir birlikga o‘zgartiraoladigan kuchli kislota yoki ishqorning mol miqdori bufer tizimning sig‘imi (bufer sig‘im) deb ataladi.
Bufer tizim tarkibiy qismlarining konsentratsiyalari ortganda bufer sig‘im ortadi va suyultirilganda kamayadi.
Tarkibiy qism konsentratsiyalari o‘zaro teng (C_k=C_a) bo‘lganda bufer sig‘im maksimal qiymatga ega bo‘lib bufer sistemaning rN qiymati juda barqaror bo‘ladi.
Bufer tizimlar tabiatda juda keng tarqalgan. Masalan qonimizning pH qiymatining (pH_qon=7.4) turg‘unligi undagi maxsus bufer tizim tufayli amalga oshadi.
Sifat va miqdoriy taxlilda eritmaning muyayan va barqaror muxitini ta’minlash uchun bufer eritmalar qullanadi. Masalan Ba²⁺ kationini Ca²⁺ va Sr²⁺ kationlaridan ajratish atsetatli bufer muxitida bajariladi.


4. Amfoterlik va uni taxlilda qo‘llanishi. Amfolitlar pH qiymatini hisoblash
Eritmada kislota va asos xossalarini namoyon etuvchi neytral molekula (H₂O, CH₃OH, Al(OH)₃, Zn(OH)₂ yoki ionlar (HCO₃^-, H₂PO₄^-) amfolitlar deyiladi.
Amfoterlik dialektikani qarama-qarshiliklar birligi va kurashi qonunini yorqin ifodasi bo‘lib, bir moddada ikki qarama-qarshi xususiyat jamlangananini qo‘rsatadi. Amfolitlar sharoitga ko‘ra kislota yoki asosli xossani namoyon etishini 4-ma’ruzada ko‘rib chiqildi.
Amfolitlar – kuchsiz elektrolitlarga mansub bo‘lib, kuchsiz kislota-asos xossalariga ega.
Amfolitning kislota va asos shakllari orasidagi muvozanat xolati izoelektrik nuqta deb ataladi. Amfolitning izoelektrik nuqtasidagi rN qiymati quyidacha xisoblanadi
[H⁺]_izo = √K_kK_w / K_a pH_izo = ½ (pK_k + pK_w – pK_a)


Amfoterlikni taxlilda qo‘llanishi.
Amfoterlik taxlilda keng qo‘llanadi masalan. IV gurux kationlari boshqa gurux katiolaridan amfoterlik xossalari asosida ajratiladi. Eritmaning rN qiymati oshira borilsa avval Al(OH)₃ (pH=3-5) keyin Zn(OH)₂ (pH=6-8) cho‘kadi va so‘ngra ortiqcha ishqorda barcha amfoter gidroksidlar erib, tegishli amfoter kationlar cho‘kmadan eritmaga o‘tadi.
Tibbiyot va farmatsiyada organik amfolitlar muxim axamiyatga ega.
Misol:

pH <5 pH=5-7 pH >9
pH_izo=6
Amfolit aminokislotalar
_{+ +}
NH₃ – CH₂ – COOH ↔ NH₃CH₂COO^- ↔ NH₂CH₂COO^-
pH <2 pH=4-8 pH >10
pH_izo =5,5


Nazorat savollari

1. 
   Gidrolitik muvozanatning ahamiyati.
   
2. 
   Amfolitlar. Misol keltiring.
   
3. 
   Bufer tizimini misollar bilan tushuntiring?
   
4. 
   Bufer sig`im nima?
   
5. 
   Gidrolizga ta`sir etuvchi omillar ko`rsating?
   

Foydalanilgan adabiyotlar
1. Kristian G. Analiticheskaya ximiya. Chast 1 ,2 pere.s angl. M. BINOM. 2009.
2.Oтто M. Современные методы аналитической химии. I-II том. М. ТЕХНОСФЕРА 2008.
3. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2008. 1 - jild (lotinda)
4. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2013. 2 - jild (lotinda)
5. Fayzullaev O. «Analitik kimyo asoslari» Yangi asr avlodi, 2006.
6. Mirkomilova M. «Analitik kimyo». O‘zbekiston, Toshkent. 2001.

1. 
   1^ Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Darslik. Fan. T. 2008. 1 - jild (lotinda)