2 амалий машғулот радиоактив моддалар ва ионловчи нурланиш манбалари билан ишлаш

Экранлар билан ҳимояланиш. Зарядланган заррачалар оқимидан (α-, β- нурлари ва ҳ.к.) ҳимояланиш қалинлиги ушбу заррачаларнинг максимал ўтилган масофасига мос келадиган қалинликдаги экранлар ёрдамида амалга оширилади. Бу вақтда иккиламчи нурланишлар (рент­ген ва γ - нурланишлар, шунингдек, нейтронлар) нинг юзага келиш имкониятларини ҳисобга олиш керак. Зарядланган заррачаларни тезлатгичларда ишлаш вақтида ҳаводаги ва атрофдаги буюмларда ҳосил қилинган фаолликни ҳам назарда тутиш керак.
Рентген ва γ - нурларидан ҳимояланиш учун катта атом сонига эга бўлган матераллардан (асосан қўрғошиндан) ясалган экранлардан фойдаланилади. Кўчириб юриладиган ҳимояловчи қурилма иншоатлари учун кўпинча металл қўлланилади, стационар иншоатлари учун эса бетон қўлланилади.
Ҳимояловчи экранларнинг зарур бўлган қалинлигини, агар ҳимоягача бўлган нурланиш даражаси маълум бўлса, Н.Г.Гусевнинг универсал таблицалари орқали аниқлаш мумкин. Бу таблицаларда нормал тушаётган кенг боғламли энергиясига ва ҳимояланишдан сўнг зарур бўлган нурланиш даражасига эришиш учун сувдан, темирдан, бетондан ва қўрғошиндан ясалган экранларнинг кучсизланиш карралилигига боғлиқ бўлган қалинликлари келтирилган. Агар нурланиш манбаси сифатида радиоактив моддадан фойдаланилаётган бўлса, у ҳолда қўрғошиндан ясалган ҳимояловчи экраннинг қалинлигини номограммалар орқали ҳам аниқлаш мумкин. Масалан, ⁶⁰Со учун қўрғошин қалинлиги, зарур бўлган кучсизланиш карралилигига боғлиқ ҳолда номограммадан (2 расм ) аниқланади.
Нурланиш манбасидан маълум масофада экранлар билан ҳимояланмаган холда γ - нурланишли радиоактив манбалар билан ишлашнинг чегаравий мумкин бўлган иш вақтини формулалар ёки номограмма (2 расм) орқали аниқлаш мумкин.


Номограмма бўйича ҳисоблашга мисоллар.
1 Мисол. Агар иш жойида ўлчанган доза қуввати Р_изм 250 мкр/сек ни ташкил этса ва унинг 0,5 мкр/сек гача камайтириш зарур бўлса, ⁶⁰Со изотоп билан ишлаш вақтида ҳимояланиш учун қўрғошин экранининг қалинлиги аниқлансин. Кучсизланиш карралилигини аниқлаймиз
=

Ундан сўнг берилган ⁶⁰Со манба билан ишлаш учун зарур бўлган қўрғошин экрани қалинлигини номограмма (2) бўйича топамиз, у 11, 5 см.