2 амалий машғулот радиоактив моддалар ва ионловчи нурланиш манбалари билан ишлаш

№ 2 АМАЛИЙ МАШҒУЛОТ


РАДИОАКТИВ МОДДАЛАР ВА ИОНЛОВЧИ НУРЛАНИШ МАНБАЛАРИ БИЛАН ИШЛАШ.

Кимё саноати корхоналарида ва илмий-тадқиқот лабораторияларида турли ионловчи нурланиш манбаларини қўллаш кенг тарқалмоқда.

Ионловчи нурланишларнинг табиати, улар билан ишловчи кишиларнигина эмас, балки атрофдаги кишиларнинг хам хавфсизлигини таъминлаш учун махсус ҳимоя чораларини кўришни талаб қилади.
Модда билан бевосита ёки билвосита ўзаро таъсирлашганда унда зарарланган атом ва молекулалар – ионларни юзага келтиришга қодир бўлган нурланиш – ионловчи нурланиш деб аталади.
Ионловчи нурланиш бу - радиоактив изотопларнинг ўз-ўзидан емирилиши вақтида ўзидан ўтказадиган α-, β- ва γ нурларидир; махсус тезлатгичларда юқори энергияларгача тезлаштирилган зарядланган заррачалар (электронлар, протонлар, дейтронлар ва ҳ.к.) оқимидир; радиоактив нурланишлар ва сунъий равишда тезлаштирилган зарядланган заррачаларнинг модда билан ўзаро таъсирлашуви вақтида юзага келадиган иккиламчи нурланишларнинг (нейтронлар, дейтронлар α- заррачалар ва ҳ.к.ларнинг рентген ва γ - нурлари) оқимидир.
Булар ичида фан ва техникада кенг қўлланиладиган нейтрон нурланишлар энг хавфлироғидир. Нейтронлардан бир қатор муҳим ядровий реакцияларни олиб боришда, хусусан, саноат миқёсида кўп миқдорда радиоактив изотопларни олишда фойдаланилади.Кимё саноатида радиоактив изотопларни α-, β- ва γ –нурларни нурлантирувчи манба сифатида қўлланилади.
Нурлантириш хусусиятига асосланган нурланиш ўлчами доза деб аталади..
Ретген ва γ- нурларининг доза бирлиги рентген (р).ҳисобланади.
Рентген бу – 0° С ва 760 мм.сим.уст.да ҳавонинг 1 см³ да электр токининг ҳар бир ишорасининг зарядини 1 электростатик бирликка ташиб ўтувчи ионларни ҳосил қиладиган физик дозадир.
Радиоактив моддалар ва ионлантирувчи нур манбалари билан ишлашда хавфсизликни таъминлаш учун ички ва ташқи нурлардан ҳимояланиш зарур.
Ташқи нурланишдан ҳимояланиш, нурланиш вақтини қисқартириш (“вақт билан ҳимояланиш”), нурланиш манбасидан масофани узоқлаштириш (“масофа билан ҳимояланиш”) ва ҳимояловчи экранларни қўллаш йўллари орқали нурланиш дозасини чегаравий мумкин бўлган миқдоргача келтириш орқали таъминланади.