мукаммал урганиб, сутканинг турли муддатларида очиладиган гуллар
коллекциясини йигиб, “гул соатлари”ни яратган.
V
J
Усимликлардаги бу куринишдаги биологик ритмлар наслдан-
наслга утиб, мустахкамланиб борган ва организмларнинг табиий
танланиши ва адаптациясида мухим факторлардан бири булиб
хисобланади. Биологик ритм сабабли гулларнинг гулкургонлари
харакати
хисобига генератив
органларни мухитнинг нокулай
шароитлари (ём гир, совук ва бошкалар) дан химоя килиш хамда
чангловчи хашаротларни узига жалб килиш вазифаларини бажаради.
Гулкургоннинг харакати, хаттоки, гулнинг узидан чангланишини
осонлаштириш ёк и тускинлик килиш имкониятарига хам эга.
Гулкургонларининг харакати,
энг аввало, ёру гли к ва иссиклик
таъсирларига боглик булади.
Айрим гулларнинг гуллаш даврининг узунлиги (давомийлиги)
чангчиларининг сонига боглик равишда,
бир неча дакикадан 80
кунгача давом этиши мумкин.
Гуллар канчалик узок вакт гуллашда давом этса, уларнинг четдан
чангланишига имконият шунчалик куп булади. Бир туп усимликнинг
гуллаш даврининг узунлиги факат унинг генератив новдасидаги
гуллар
сонига боглик булиб колмасдан, тупгулдаги гулларнинг
навбатма-навбат
очилишига
хам
боглик
булади.
Масалан,
карамдошлар (Brassicacae)
оиласига мансуб айрим усимликларда
хамда росянкада янги гуллари бирин-кетин очилмасдан (об-хаво
шароитларига боглик равишда) кунора очилади. Бундай холларда
усимлик тупининг гуллаш даврининг давомийлиги маълум муддатга
узаяди.
Майдагул тограйхоннинг турли жинсдаги гуллари узларининг
гуллаш даврининг давомийлиги билан хам бир-биридан фарк килади.
Икки жинсли гулларининг гуллаш даври 2-2.5 кун, функционал ургочи
гулларда эса 1-1.5
кун давом этади, яъни функционал ургочи гулларда
гуллаш даври деярли икки баробар киска булади. Бир новдадаги
асосий тупгулнинг гуллаш даври 32-36
кун,
ён
новдадаги
тупгулларнинг гуллаш даври 66-80 кунга чузилиши мумкин. ^улай
шароит булганда бутун усимликларнинг гуллаш даври 110 кунгача
давом этиши мумкин. Чунки бир усимликда бир нечта генератив
новдалар хосил булади (Джумаев,1990).
Сутканинг маълум муддатларида гуллари очилишига караб
усимликларни: эрталабки,
кундузги, кечки, тунги, сутка давомида,
суткасига икки марта гуллаш ритмларига эга булган усимликларга
49
V J
булишади. Усимликларни бундай системалашда улардаги янги
гулларнинг очилиш вакти эътиборга олинади. Одатда, 24 соатлик
сутка тун, эрталаб, кун ва кечги вактларга куйидагича булинади:
00:00-03:00-тунги; 04:00-11:00-эрталабки; 12:00-16:00-
кундузги; 17:00-23:00-кечки.
Масалан, кумиспаракнинг бир канча турларида гуллар кечга
очилади ва улар кечки гуллаш типига киради. Купгина кундузги
гуллаш
типидаги
гуллар
кечка
бориб,
кундузги
ёругли к
интенсивлиги камайиши билан очилишдан тухтайди ёк и хаттоки,
ёп и ли б колади. Тунги типдаги гуллар тожибаргларининг ёпилиш ига
эса ёругли к интенсивлигининг ошиши сабаб булади.
Ташки мухит омиллари гуллашнинг турли типидаги усимликларга
бир хил таъсир курсатмайди. Гуллашнинг
эрталабки типидаги
усимликлар гулларининг очилишига асосий таъсир курсатувчи омил -
бу ёр у F л и к (иссиклик билан бирга) дир. Бу холат айникса коки,
такасокол, сачратки, далачой гулларида яккол н ам о ён булади (20-
расм).
Ушбу
усимликлар
тупгулларини
ёругли к
утказмайдиган
изоляторлар билан ёпилганда, хаво харорати изоляторнинг ичкарисида
ва ташкарисида бир хил булган такдирда хам тупгуллардаги гуллаш
ж араёни тухтайди.
20-расм. Далачой (Hypericum elegans) да гуллашнинг эрталабки типи. 1-Очилган гуллар сони;
2-Хаво харорати; 3-Хавонинг нисбий намлиги; % да (Демьянова, Понамарев, 1979).
Айрим
усимликларда эса, масалан, печакгул
Download
Do'stlaringiz bilan baham: