2 – mashG`ulot cho‘llar va dashtlarda bioxilma-xillikni saqlash Ko’rgazmali qurollar va jiќozlar

---

2 – MAShG`ULOT 

 

Cho‘llar va dashtlarda bioxilma-xillikni saqlash 

Ko’rgazmali qurollar va jiќozlar:  O’rta Osiyo  va   O’zbekistonning   tabiiy  

kartasi,    O’zbekiston  iqlimi  kartasi.  Samarqand  viloyat  tuproq  kartasi,  

O’zbekiston  suv  resurslari kartasi, kotur kartalar. 

 

O’rganish tartibi. Xaritalardan O’rta Osiyo va O’zbekiston daryolari, 

buloq  va  chashmalari,  suv  omborlari,  kanallarni  joylashishini  ko’rish.  Ular 

ќaqida adabiyotlardan ma’lumotlar olish. 

Suv resurslari faqat iqlimga emas, balki tabiatning boshqa faktorlariga 

ќam    bog`liq.    O’rta  Osiyo  va  O’zbekistonda  ќam  katta  moqdorda  suv 

resurslari  mavjud.  Ichki  suvlar  yer  yuzasini  o’zgartiradi,  tuproq  ќosil 

bo’lishida, o’simliklarning rivojlanishida ishtirok etadi. Ular xalq xo’jaligi va 

maishshiy  turmushda  muќim  aќamiyatga  ega.  Respublikamiz  daryolari  berk 

ќavzaga kiradi va ular ќudud bo’yicha notekis taqsimlangan. Dvryolar asosan 

tog`lardan  boshlanib,  tekislikka  chiqqach,  sug`arishga  sarflanib,  yerga 

shimilib, bug`lanib, suv kamayib ketadi. Natijada ularning ayrimlari cho’llarda 

tugaydi.  Faqat  Amudaryo  bilan  Sirdaryo  Orol  dengiziga  borib  quyiladi 

(Baratov, 2004). 

O’zbekiston daryo tarmoqlarining zichligi ќudud bo’yicha bir xil emas. 

Respublika  maydonining  71  %  idan  iborat  tekislik  qismida  daryolar  juda 

siyrak bo’lib, ќar kv. km. Maydonga daryoning 2 m uzunlikdagi qismi to’g`ri 

keladi. Aksincha  29  %  maydonni  egallagan tog`larda va adirlarda daryolar 

tarmoqlari zich. Bunga asosiy sabab, tog`larda 

tekislikdagiga  nisbatan  yog`inlar  ko’p  tushadi,  ќarorat  past  bo’lganidan 

mumkin  bo’lgan  bug`lanish  va  shimilish  kam  bo’ladi.  Respublikamizdagi 

Amudaryo,  Zarafshon,  Isfayramsoy,  So’ќ,  Isfara  kabi  daryolarning    bosh  

qismi    4500  m    dan    baland  tog`lardagi    muzliklar    va  doimiy  qorlarning 

erishidan  to’yinadi.  Natijada  ularning  suvi  iyun  –  avgust  oylarida  ko’payib, 

yillik oqim miqdorining 30 – 38% ini tashkil etadi. O’zbekistonning  Sirdaryo,  

Norin,  Qoradaryo,  Chirchiq,  Surxandaryo    kabi  daryolari    qor    va    muz  

suvlaridan  to’yinadi. May – iyun oylarida yillik oqimning 30 – 40 % o’tadi. 

Qashqadaryo,  G`uzardaryo,  Sangzar,  Oќangaron,  G`ovasoy  kabi 

daryolar  bolandligi 3400 m tog`lardan boshlanadi. O’zbekistonning 2000 m. 

dan  past  tog`laridan  boshlanuvchi  Zaminsuv,    Sheroboddaryo,    Tursundaryo  

kabi daryolar, ko’llar, soylar  qor – yomg`ir va yer  osti suvlaridan  to’yinadi. 

Mavzuni o’rgaish uchun qo’dagilarni bajaring. 

1.  O’rta  Osiyo  va  O’zbekistondagi  muzlar  va  doimiy  korlardan  

to’yinadigan  Amudaryo, Zarafshon, Isfayramsoy, So’x, Isfara kabi 

daryolarni kontur xaritadan belgilash. 

2.  O’zbekistonning  qor  va  muz  suvlaridan  to’yinadigan  Sirdaryo, 

Norin,  Qoradaryo,  Chirchiq,  Surxandaryo  kabi  daryolarini  kontur 

xaritadan  belgilash. 

3.  Qorlarning  erishida  suv  oladigan  Qashqadaryo,  G`uzardaryo, 

Sangzar, Oќangaron, G`uvasoy daryolarini xaritadan belgilash. 

4.  Qor  –  yomg`ir  va  yer  osti  suvlaridan  suv  oluvchi  Zaminsuv, 

Sherobod, Tursundaryolarni kotur xaritaga belgilash.