2- ma’ruza: Modellar, model turlari va ulardan foydalanish

t = 3T da ob'ekt amalda yangi muvozanat holati qiymatiga etadi:

• Bunday ob'ekt odatda statik turg’un deb ataladi (u o'z-o'zini tenhglashtirish xususiyatiga ega). Bu shuni anglatadiki, hosila musbat va hosila esa manfiydir, ya'ni chiqish kattakigining oshishi energiya sarfini oshiradi va kirishdagi energiyani kamaytiradi.

• 2). δ < 0; ushbu holatda

• Berilgan ob'ekt uchun galayonlar ta’sir qilgandan keyin chiqish kattaligi juda tez o'sadi va tashqi aralashuv bo'lmasa, ob'ekt boshqaruvni yo'qotadi, ya'ni u o'z-o'zini tenglashtirish xususiyatiga ega emas va uni statik jihatdan noturgun deb atash qabul qilingan. Ular uchun hosilaning manfiy belgisi va hosilaning musbat belgisi bilan tavsiflash xarakterlidir.

• 3). δ = 0; ushbu holatda

• (13) tenglama chegaraga ega emas. Noaniqlikni aniqlash uchun biz surat va maxrajning birinchi hosilalarida o'zgarish chegarasini topamiz:

• ya'ni δ=0 uchun boshqaruv ob'ektining chiqish kattaligi burchak koeffitsienti
• tgα = μ/Tа bo'lgan chiziqli qonun bo'yicha cheksiz ravishda o'sadi. Ushbu ob'ektda o'z-o'zini tenglashtirish xususiyatlari mavjud emas va u astatik ob’ekt deb ataladi.

• Stodola tenglamasi jarayonlarni boshqarish ob'ektlarining modellarini olish uchun keng qo'llaniladi.

• 1-misol. Suvni yuqoridan ta'minlovchi rezervuarning maydoni (1-rasm) - 5 m2, nominal sathi - 4 m, oqimning ortiqcha oqimi - 0,001 m3/s ni tashkil qiladi. Ob'ekt modelini yarating.

• Suv oqimi va uni etkazib berish darajasiga bog'liq emasligi sababli,
• ya’ni δ = 0.
• Demak, ob'ekt astatik bo'lib, uning umumiy modelini quyidagicha ifodalash mumkin:

• Ob'ektning tezlanish vaqti Ta (2) ifoda yordamida aniqlanishi mumkin.

• Ob'ektning aniq ko'rinishdagi differentsial tenglamasi quyidagicha ifodalanishi mumkin:

• Ob'ektning uzatish funktsiyasini (12) ifodadan aniqlash mumkin:

• ya'ni suv ta'minotining bunday tizimi integrallovchi bo’g’indir.