2- ma’ruza: Modellar, model turlari va ulardan foydalanish. Reja

Fizik model deb – real ob`yektning xususiyatlarining yoki xarakterini o’zida mujassam etgan fizik qurilma yoki maketga aytiladi.
Matematik modellarni real ob`yektning xususiyatlarini ifodalovchi kattaliklar to’plami ko’rinishida tasvirlash mumkin.
A) Ob’yektga ta’sir etuvchi boshqarish kattaliklari to’plami

B) Boshqarilmaydigan kattaliklar to’plami

V) Obyektning ichki (xususiy) parametrlari to’plami

G) Obyektning chiqish (xolati) kattaliklari to’plami

2.1-rasmda modellashtirilayotgan ob`yekt strukturasining ko’rinishi keltirilgan.

2.1-rasm. Ob‘yektning struktur ko’rinishi.

Kirish kattaliklari , , bog’liq bo’lmagan (erkin) va chiqish kattaligi bog’liq bo’lgan o’zgaruvchilar hisoblanadi.

Ob‘yektda bo’ladigan jarayonlarni ifodalovchi funksiya vaqt boyicha F operatori orqali quyidagicha ifodalanadi:
(1.1)
Obyektni modellashtirishda uning matematik ifodasi (1.1) munosabat t vaqtga bog’liqligini ifodalasa ya‘ni dinamik xususiyatlarini ko’rsatsa bunday model dinamik model deyiladi.
(1.2)
Statik model obektning vaqtga bog’liq bo’lmagan jarayonini ya‘ni muvozanatlashgan rejimdagi holatini tasvirlaydi.
. (1.3)
Agar model obyekt o’zaruvchilari orasida qat‘iy bog’liqlikni ifodalasa determinlashgan deyiladi. Bunday modelllar chiqish o’zaruvchisiga tasodifiy faktorlarni ta`sirini inobatga olmaydi. Faqat kirish o’zgaruvchilariga bog’liq holda chiqish kattaliklarini aniqlaydi.
Statistik model (extimollikli) jarayonga tasodifiy faktorlarning ta‘sirini ifodalaydi. Shuning uchun kirish va chiqish o’zgaruvchilari orasida funksional bog’lanish bo’lmaydi balki ehtimolli bog’lanish bo’ladi. Odatda ob‘yekt holat o’zgaruvchilari matematik qutilish, kirish o’zgaruvchilari esa extimollikning taqsimot kabi terminlar yordamida ifodalaniladi.