2- kurs “farmakologiya” fanidan oraliq nazorat biletlari. 1-bilet

26-bilet

1. 
   Dori moddalarning asosiy va qo’shimcha ta’siri.
   

Javob: Mahalliy ta‘sir. Dorining shifobaxsh ta‘siri qo‗yilgan, ishlatilgan joyida yuzaga

Chiqadi. Masalan, mikroblarga qarshi malhamlar, primocfakalar, chayish,

Tomchilarkabi dorilaming ko’pchiligi to’qimalar yuzasiga ta‘sir ko’rsatadi. Mahalliy

Ta‘sir degan tushuncha nisbiy bo’lishi mumkin, chunki mahalliy ta‘sir uchun

Qo’llaniladigan dorilar ko’p bo’lmasa ham shikastlangan teri (ba‘zan esa shikastlanmagan

Teri), shilliq pardalar orqali qonga so’rilishi mumkin.Rezorbtiv ta‘sir. Dori moddalarning

Qonga so’rilgandan keyingi (resorbtion — so’rilish) ta‘siri.Mahalliy hamda rezorbtiv

Ta‘sir orqali dori moddalar bevosita, bilvosita hamda reflektor ta‘sir ko’rsatishi mumkin.

Dori moddalar to’g’ridan-to’g’ri xasta a‘zoga shifobaxsh ta‘sir ko’rsatadigan bo’lsa,

Bevosita ta‘sir deb ataladi. Don moddaning biror a‘zoga bevosita ta‘siri tufayli boshqa

A‘zolaming faoliyati yaxshilansa, bilvosita ta‘sir deyiladi. Masalan, yurak glikozidlari

Bilan davo qilishda bevosita ta‘sir tufayli yurak faoliyati yaxshilanadi, natijada, ulaming

Bilvosita ta‘siri kelib chiqadi, buyraklaming siydik haydash faoliyati oshadi.Reflektor

Ta‘sir. Dori moddalar teri, shilliq qavat hamda boshqa yo’llar bilan qo’llanilganda

To’qimalardagi nerv retseptorlari (sezuvchan nerv oxirlari)ni qo’zg’atishi natijasida

Paydo bo’ladi. Qo’zg’alish tegishli nerv markazlariga yoki ichki a‘zolarga o’tib, ulaming

Holatini o’zgartiradi. Masalan, og’izga achchiq modda solinganda ta‘mni sezish

Retseptorlari ta‘sirlanadi. Ta‘sirlanish maikaziy nerv sistemasiga, so’ngra reflektor

Yoyining pastga tushuvchi qismi bo’ylabme‘daga o’tkaziladi. Achchiq moddalarning

Reflektor ta‘siri natijasida me‘da bezlarining faoliyati ortadi va ajralib chiqadigan

Me‘da shirasining miqdori ko’payadi. Masalan, ammiak (novshadil spirti) bug’I yuqori

Nafas yo’llarishilliq qavaddagi sezuvchan nerv oxirlariga ta‘sir o’tkazadi va refleks. Orqali

Uzunchoq miyadagi nafas va qon tomir markazini qo’zg’atib, ushbu a‘zolar faoliyatini

Oshiradi.Asosiy ta‘sir. Biror moddani qo’llaganda, birinchi navbatda

Ro’yobga chiqadigan ta‘siridir.Tanfab ta‘sir ko‗rsatish. Dori moddalar bir yerda

Joylashgan retseptorlarga tanlab ta‘sir qiladi. Masalan, yurak glikozidlari miokardga,

Gipofizning oksitotsin gormoni bachadonga, adrenalin adrenoretseptorlarga tanlab

Ta‘sir ko’rsatadi.Asliga qaytuvchi va asliga qaytmas ta‘sir. Agar dori moddalari

Qisqa muddat ta‘sir etsa, ta‘siri kuchli bo’lmasa, a‘zo va to’qimalarda deyarli katta

O’zgarishlar ro‗y bermagan bo’lsa, oradan birmuncha vaqt o’tgach, a‘zolar yoki

To‗qimalar holati tiklana boshlaydi, dori moddaning ta‘siri yo‗qoladi, bu asliga

Qaytar ta‘sir deb ataladi.Farmakologik ta‘siming qaytuvchanligi ko’p dori

Moddalarining juda muhim xususiyatidir. Ba‘zi dorilar bemorga yuqori miqdorda

Qo‗llanganda to‗qimalar holati jiddiy o’zgarishlarga uchraydi, ya‘ni ulaming bundan

Keyiiigi faoliyati to‗xtab qoladi — qaytmas ta‘sir ko‗tsatadi