2-§. Fuqarolarning d a v la t va jam iyat ishlarida ishtirok

5-§. Voyaga yetmaganlar, mehnatga layoqatsizlar va
yo lg 'iz keksalarning huquqlarini himoya qilish
Har qanday mamlakatlar singari bizning mamlakatimizda 
ham qo'shimcha himoyaga muhtoj, huquqlarini alohida va yanada 
kuchli himoya qilish zarur bo'lgan aholi qatlamlari yashaydi.
Aholining himoyaga muhtoj qatlamini alohida muhofaza qilish 
davlat siyosatining bosh yo'nalishlaridan hisoblanadi. Chunki, О z- 
bekistonning davlat qurilishi va iqtisodiyotini isloh qilish dasturi-
1 Karimov I.A. Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va 
fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi. - Т.: О zbekiston, 2010. — 17-bet.
189
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ning besh tamoyilidan biri - kuchli ijtimoiy himoya hisoblanadi1.
Ana shu tamoyil Konstitutsiyada ham o'z ifodasini topgan 
bo'lib, u 45-moddada himoyaga muhtoj fuqarolarining huquqlari 
davlat himoyasida ekanligini qonuniy m u s ta h k am lag an . 45-mod- 
d aga ko'ra, “Voyaga yetm aganlar, m e h n atg a layoqatsizlar va 
yolg'iz k ek sala m in g huquqlari davlat himoyasidadir”.
Bu m oddaning m azm uni shundan iboratki, voyaga yetmagan­
lar, m ehnatga layoqatsizlar (turli toifadagi nogironlar) va yolg'iz 
keksalar barcha huquq va erkinliklardan foydalanishidan tashqari, 
qo'shimcha ravishda ularn ing huquqlari davlatning alohida himo­
yasidadir. Bu esa, u larning huquqlarini t a ’minlovchi, himoya qiluv­
chi qo'shimcha chora-tadbirlar mavjudligida ko'rinadi. M azk u r toi- 
fadagilarning huquqlarini ta ’minlashga, himoya qilishga qaratilgan 
qonunlar mavjudligida ko'rinadi. M asalan, “O 'zbekiston Respub- 
likasida yoshlarga oid davlat siyosatining asoslari to'g'risida”gi, 
“O'zbekiston Respublikasida nogironlarni ijtimoiy himoya qilish 
to'g'risida”gi Q onun va boshqa huquqiy hujjatlar mavjud.
Mamlakatimizda yoshlarga oid siyosat davlat faoliyatining ustu- 
vor yo'nalishi ekanligi yuqorida tilga olingan qonunda mustahkam­
langan bo'lib, uning maqsadi yoshlarning ijtimoiy shakllanishi va 
himoyalanishini ta ’minlash, ularning ijodiy iqtidorlaridan foydalanish 
va yoshlar uchun ham m a shart-sharoitlarni yaratishdan iborat2.
Voyaga y etm aganlar yo'ldan adashib, noqonuniy harakat, jino- 
yat sodir etgan paytlarda ham ularga nisbatan jazo tayinlashda 
o'zgacha tartiblarning belgilanganligi u larning huquqini alohida 
himoya qilish natijasidir.
O'zbekiston olib borayotgan siyosat har bir kishini, jumladan, 
m ehnatga layoqatsizlar, yolg'iz keksalarning ham to'laqonli ha- 
yot kechirishini, iqtisodiy va siyosiy tu rm u sh d a faol ishtirok eti- 
shini ta ’minlashga qaratilgan. Bunday shax slarn in g tibbiy xizmat­
dan foydalanish, m ehnat qilish, bilim olish, dam olish huquqlari 
alohida imtiyozlar belgilanishi bilan yanada kuchli himoya qilinadi.
1 Qarang: Karimov I.A. 0 ‘zbekiston - bozor munosabatlariga o‘tishning o‘ziga xos 
yo4li. - Т.: 0 ‘zbekiston, 1993. - 42-43-betlar.
2 Qarang: 0 ‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga sharh. - Т.: 0 ‘zbekiston, 1995.
- 127-bet.
190
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Davlatimiz boshhg'i o'z farmonlari bilan m untazam ravishda 
bunday toifadagi kishilarga imtiyoz beruvchi, huquqlarini himoya 
qiluvchi tadbirlarni belgilab kelmoqda.
О tg a n har bir vilni ma lum nomlar bilan belgilashda ham eng 
avvalo shunday kishilarning huquqlarini himoya qilishga e’tibor 
beriladi. Jum lad an , Homiylar va shifokorlar у iIi” deb nomlangan 
2006-vilda ham shu munosabat bilan belgilangan tadbirlarda vo- 
yaga yetm aganlar, nogironlar, yolg'iz kishilarga imtiyozlarni ken- 
gaytirish orqali ularn in g huquqlarini himoyalashni kuchaytirish 
ko'zda tutildi.
K onstitutsiyaning 45-moddasi nafaqat voyaga yetmaganlar, 
nogironlar, yolgiz keksalarning huquqini himoyalashni. balki uning 
g ‘oyasi va maqsadi aholining barcha nochor qatlamlarini, keksalar, 
nogironlar, yetim-yesirlar, ko‘p bolali oilalar, o‘quvchi yoshlarning 
davlat tomonidan muhofazaga bo'lgan huquqlarini ta ’minlashni 
ham nazarda tutadi.
6-§. X otin-qizlar va erkaklarning teng huquqliligi
Konstitutsiyaning 18-moddasi fuqarolarning jinsidan qat’i nazar 
qonun oldida tengligini oYnatgan bo'lsa, Konstitutsiyaning 46-mod- 
dasi “Xotin-qizlar va erkaklar teng huquqlidirlar”, - deb, umuman 
ularning barcha sohada, munosabatda tengligini kafolatlaydi.
Xotin-qizlar 
va 
erkaklarning 
teng 
huquqliligini 
amalda 
ta’minlash maqsadida ko'plab huquqiy hujjatlar qabul qilingan va 
tadbirlar belgilangan.
Bular bir tomondan ayollarga bilim olish, kasb egallash, 
mehnat qilish, mehnatiga haq to'lashda, mamlakatning ijtimoiy- 
siyosiy hayotida faol ishtirok etishlari uchun erkaklar bilan teng 
imkoniyatlar yaratilgan bo'lsa, ikkinchi tomondan, ayollarning oila- 
dagi o'rni, jismoniy imkoniyatlari hisobga olinib, ularning mehnat 
qilishi, sog'lig'ini saqlashi uchun qulay sharoitlar va imtiyozlar 
belgilanishida ko'rinadi.
Ikki narsa, bir tomondan, teng imkoniyatlar, ikkinchi tomon­
dan, ayollarga qo'shimcha sharoit va imtiyozlar yaiatilishi bilan 
ayollarning teng huquqliligi ta ’minlanmoqda.
191
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Ayollarga bilim olish, m e h n at qilish, siyosiy hayotda ishtirok 
etish huquqi. imkoniyati berilib, bu h u q u q la rn in g am alg a oshishi 
u chun qo'shim cha imtiyozlar berilm asa, bu nday te n g huquqlilik 
ayollarga fovda keltirishdan ko'ra, ularni qiynab qo'yadi. Sababi, 
ayoliarning oiladagi vazifasi juda k a tta va jism oniy qobiliyati ham 
erkaklarniki singari em as. A g ar ayollar oila ishlariga yetarlicha 
vaqt ajrata olmasa, u la rn in g e n g m uhim vazifasi - bola tarbiyasi 
z ara r ko'radi. Bu jamiyat u chu n ham zararlidir. S h u n in g uchun 
im tiyozlar ayoliarning oiladagi o'rniga har to m o n lam a qulaylik ya- 
ratishni ko'zlaydi.
A yoliarning oiladagi y u m u sh la rin i yeng illashtirish g a qaratil- 
g an tadbirlar natijasida turli tarm o q lard a m e h n at qiluvchi ayol- 
la rn in g salm o g 'i ortib bormoqda. Ayniqsa, ijtimoiy sohada, ta ’lim, 
sog'liqni saqlash sohalarida ular yetakchi hisoblanadi.
D av latim iz ay o liarn in g davlatni bo shq arish ishlarida ko‘proq 
ishtirokini t a ’m inlash, rahbarlik lavozim lariga jalb qilish uchun 
h am tegishli im tiyozlar y aratm o q d a. Saylov qonunchiligiga 
o‘z g a r tir is h kiritilib, siyosiy p a rtiy a la rd a n k o 'rsa tilay o tg an nom- 
z o d la r n in g kam ida 30 foizi ayollardan b o 'lish in in g belgilanishi 
m u n o s a b a ti bilan vakillik o rg an la ri ta rk ib in in g m a ’lum qismini 
ayol d e p u ta tla r ta sh k il etdi. Q o nu n ch ilik palatasi Spikeri, Senat 
raisi o 'rin b o sari ayol kishi ekanligi, q o 'm ita la rn in g raislari orasi- 
da, h u k u m a t tarkibida ay o liarnin g mavjudligi ayollar bilan erkak­
lar t e n g huquqliligining kafolati natijasidir.
H u qu q va erkinliklar q o n u n lard a m u s ta h k a m la b qo‘yilib, 
u la r n in g a m alg a oshishi, t a ’m inlanishi u ch u n q o'shim cha chora 
k o 'rilm asa, kafolatlar tizimi bo‘lm asa, unda huquq va erkinliklar 
q og 'o zd a qolib ketaveradi. D avlatim iz fu q aro la rn in g huquq va 
erkinliklarini Konstitutsiya va q o nunlarda belgilash bilan ular­
n in g a m a lg a oshishini t a ’minlovchi kuchli kafolatlar tizimini ham 
y a r a tg a n va uni tak o m illash tirish bo'yicha m u n ta z a m ish olib 
borm oqda.
O 'zbekiston Respublikasining Jinoyat kodeksi M a x s u s qismi 
VII bobining “Fuqarolarning konstitutsiyaviy huquq va erkin- 
liklariga qarshi jinoyatlar” deb nomlanishi, ko'plab harakatlar 
u chun jinoiy javobgarlikning belgilanishi ham huquq va erkinliklar
192
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

davlatning alohida e ’tiborida ekanligini ko‘rsatadi va kafolatlarni 
kuchaytiradi.