2 – amaliy mashg’ulot: Rele – kontaktli sxemalar analizi va sintezi. Ularga doir misollar

2 – amaliy mashg’ulot: Rele – kontaktli sxemalar analizi va sintezi. Ularga doir misollar.


1. Rele-kontaktli sxemalarni kontaktsiz sxemalarga al mashtirishni o'rganish.
2. Mantiqiy algebra qonunlarini avtomatlashtirish sxe malariga tatbiq etishni o'rganish.


Umumiy ma'lumotlar
Avtomatlashtirish sxemalarini loyihalashda imkon boricha eng kam elementlardan ishonchli ishlashi mumkii bo'lgan sxemalarni tuzishga harakat qilinadi.
Rele qurilmalarining analitik nazariyasidan foydalanish avtomatlashtirish sistemalarini loyihalash va ishlab chiqarishning birinchi bosqichini o'z ichiga oluvchi sxemalarn eng kam sonli elementlar bilan ta'minlashni o'z zimmasigi oladi. Rele sxemalarni analitik shaklda yozishda quyidagi belgilashlar kiritilgan: A,B,..., X, Y,...— qabul qiluvchi, oraliq va ijro elementlai (ularning ish chulg'amlari): a,b,..., x,y,...—qo'shiluvchikontaktlar;
ֿa, ֿb,..., ֿx, ֿy,... — ajratuvchi kontaktlar; a+b — kontaktlarning parallel ulanishi;
a * b — kontaktlarning ketma-ket ulanishi; 1 — doimiy ulangan zanjir (signal bor); 0 — doimiy uzilgan zanjir (signal yo'q); f — kontaktlarning tarkibiy tuzilish tenglamasi; F — umumiy sxemalarning tarkibiy tuzilish tenglamasi. Releli mantiqiy elementlarni analiz va sintez qilish uchun quyidagi mantiqiy algebra qonuniyatlaridan foydulaniladi:

Shunday qilib, rele-kontaktli sxemalarni quyidagi tartibda kontaktsiz sxemalar ko'rinishiga keltirish mumkin.
1. Berilgan sxemadagi rele kontaktlari, kontaktorlar,magnit ishga tushirgichlar ma’lum signallarga almashtiriladi(kichik lotin harflari shaklida belgilanadi — a,b...). Rele g’altaklari, kontaktorlar, magnit ishga tushirgichlarga kiruvchi signallarkatta lotin harfi bilan belgilanadi. Bitta elementning tegishli bo'lgan kontaktlar bir xil belgi bilan belgilanadi.
2. Signallar uch turga ajratiladi: kiruvchi, oraliq, chiquvchi. Kiruvchi signallarga tugmachalar, datchiklarning kontaktlari, oxirgi uzgichlar guruhlari kiradi. Oraliq signallarga oraliq rele, rele kontaktorlarning blok-kontaktorlari, magnit ishga tushirgichlar kiradi.Chiquvchi kanallarga rele-g'altaklari, kontaktorlar va magnit ishga tushirgichlarga kiruvchi signallar guruhlari kiradi.
3. Har bir chiquvchi signal uchun mantiqiy bog'lanishlar yoziladi. Mantiqiy algebra qonunlariga ko'ra kontaktlar va umumiy rele sxemasi uchun tarkibiy tuzilish tenglamasi: avval kirish signallari, qayta bog'lanishga ega bo'lmagan oraliq signallar uchun, so'ngra qayta bog'lanishli signallar hamda, oxirida, chiqish signallari uchun yoziladi.
4. Yozilgan mantiqiy bog'lanishlar asosida mantiqiy blok sxema quriladi. Bunday sxemalarda faqat mantiqiy bog’lanishlar ko'rsatiladi, yordamchi elementlar hamda ta’minlash zanjirlari berilmaydi. Buning uchun quyidagi jadvaldan foydalanish mumkin:

Rele ekvivalenti	Mantiqiy bog’lanish nomi	Belgilanishi
	Mantiqiy ko’paytiruv y=x1*x2
	Mantiqiy qo’shish YOKI:V y=x1+x2
	Man qilish,YO’Q-X
	Qaytarish,y=kx

Avtomatik qurilmalarni analiz qilishda sxemalarni soddalashtirish hamda analitik usulda sintez qilish maqsadida quyidagi misollarni ko'rib chiqamiz:

11-misol. 1.16-rasmda keltirilgan rele g'altagi K ning ulanish sxemasini soddalashtiring.
Yechish. Bu sxemaning tarkibiy tuzilish tenglamasini yozamiz:
Qavslardagi ifodalarni ko’paytirib soddalashtirsak:
Bu yerda
Bu yerda a a c=0;ab b=0;ac c=0;a ab=ab bo’lgani uchun:
(1+c)=1 bo’lgani uchun tenglamaning oxirgi ko’rinishi:
Ushbu tenglama asosida 1.16-rasm, b da keltirilgan sxemani qurishmumkin.
12-misol. Kontaktli sxema uchun quyidagi tarkibiy tuzilishtenglamasi berilgan:

Ushbu tenglama asosida rele K ning ulanish sxemasini tuzing vaekvivalent soddalashgan sxemasini toping.
Yechish.Berilgan tarkibiy tuzilish tenglamasi asosida chizilganrele K ning ulanish sxemasi 1.16-rasm, a da keltirilgan. Bu yerdakontaktlar o'rniga ularning shartli belgilanishlari ko'rsatilgan.Kontaktlar uchun tenglamadagi qavslarni ochamiz: