*1зирги 3ара3алпа3 тили (Синтаксис)

Abatbay Da’wletov
Ma’denbay Da’wletov
Ma’mbetkerim Qudaybergenov
Ha’zirgi qаrаqаlpаq a’debiy tili. Sintакsis

No’kis - 2009

O’zbekstan Respublikası joqarı h’a’m orta arnawlı

bilimlendiriw ministrligi

Berdaq atındag’ı Qaraqalpaq ma’mleketlik

universiteti


Abatbay Da’wletov
Ma’denbay Da’wletov
Ma’mbetkerim Qudaybergenov
Ha’zirgi qaraqalpaq a’debiy tili.
Sintaksis

Universitettin’ h’a’m pedagogikalıq instituttın’ qaraqalpaq

filologiyası fakulteti talabaları
ushın sabaqlıq

O’zbekstan Respublikası joqarı h’a’m orta arnawlı bilimlendiriw ministrligi ta’repinen tastıyıqlang’an.

No’kis - 2009

Juwaplı redaktor: akademik Abatbay Da’wletov


Pikir bildiriwshiler: A’jiniyaz atındag’ı No’kis ma’mleketlik
Pedagogikalıq institutının’ qaraqalpaq
til bilimi kafedrası

Filologiya ilimlerinin’ doktorı, prof.

Shamshetdin Abdinazimov,
Filologiya ilimlerinin’ kandidatı, dots.
Oraqbay Sayımbetov

Alg’ı so’z

Hu’kimetimiz ta’repinen sabaqlıqlar do’retiwge, olardın’ sapasın jaqsılawg’a ayrıqsha dıqqat awdarılmaqta. O’zbekstan Respublikası Prezidenti İ.A.Karimov «Biz sabaqlıq jaratıwg’a en’ aldın’g’ı h’a’m en’ h’u’rmetli wazıypa sıpatında qarawımız, jaqsı sabaqlıq jaratqan adamlardı basımızg’a ko’teriwimiz kerek. Sabaqlıqtı, eger kerek bolsa u’lken tan’law tiykarında jaratıwımız kerek» degen edi.

Joqarı oqıw orınları talabalarına arnalg’an «Ha’zirgi qaraqalpaq tili. Sintaksis» atamasındag’ı sabaqlıq 1986, 1996-jılları eki ret baspadan shıqqan edi. Ondag’ı materiallardın’ eskiriwi, jan’a da’wirge ılayıq mısallar menen tolıqtırıw kerekligi, sabaqlıqlarg’a qoyılatug’ın talaplardın’ o’zgeriwi bul atamadag’ı sabaqlıqtın’ jan’adan do’retiliw za’ru’rligin payda etti.
Sabaqlıq oqıw joba tiykarında jan’adan du’zilgen, Joqarı h’a’m Orta arnawlı bilimlendiriw ministrligi ta’repinen tastıyıqlang’an oqıw bag’darlamasına ılayıq jazıldı. Bunda so’z h’a’m so’z formalarının’ bir-biri menen baylanısı, sintaksislik birlikler bolg’an so’z dizbegi, jay h’a’m qospa ga’p h’a’m olardın’ semantikalıq-strukturalıq o’zgeshelikleri, ga’p ag’zaları h’a’m olardın’ an’latılıwı, tekst, punktuatsiya h’a’m irkilis belgilerinin’ xızmeti ma’seleleri oqıw bag’darlamasına sa’ykes berildi.
Sabaqlıqtın’ jeke bo’limleri to’mendegi avtorlar ta’repinen jazıldı: Ma’denbay Da’wletov ta’repinen Kirisiw, sintaksislik baylanıslar, ga’p, jay ga’ptin’ tu’rleri, ga’p ag’zaları tuwralı tu’sinik, ga’ptin’ ekinshi da’rejeli ag’zaları, ga’p ag’zalarının’ orın ta’rtibi, ga’ptin’ aktual bo’liniwi, qospalang’an jay ga’pler, qospa ga’pler; Abatbay Da’wletov ta’repinen so’z dizbekleri, jay ga’plerdin’ mazmunı boyınsha tu’rleri, bir bas ag’zalı ga’pler, feyil bir bas ag’zalı ga’pler, atawısh bir bas ag’zalı ga’pler, so’z-ga’pler, so’z-ga’plerdin’ tu’rleri, tolıq h’a’m tolıq emes ga’pler, punktuatsiya; Ma’mbetkerim Qudaybergenov ta’repinen ga’ptin’ bas ag’zaları, baslawısh, bayanlawısh, tekst, basqanın’ ga’pi (M.Da’wletov penen birgelikte) bo’limleri jazıldı.
Sabaqlıqqa o’zlerinin’ bah’alı pikirlerin bildirgeni ushın A’jiniyaz atındag’ı No’kis ma’mleketlik pedagogikalıq institutının’ Qaraqalpaq til bilimi kafedrası ag’zalarına (kafedra baslıg’ı prof. O.Dospanov), Sh.A’bdinazimov, M.Ayımbetovlarg’a avtorlar o’zlerinin’ teren’ minnetdarshılıg’ın bildiredi.