1Tijorat banklarining mablag’lar jalb qilish bilan bog’lik operasiyalari, ularning moxiyati va turlari

Xulosa
Xususan, mazkur Qaror bilan Markaziy bankka bank nazorati boʻyicha Bazel qoʻmitasining Bazel-III standartlarini 2015-2019 yillarda bosqichma-bosqich joriy etilishini ta’minlash yuklatildi.
Jumladan, quyidagilarni oʻz ichiga oluvchi banklarning likvidliligini va kapital monandligini, shuningdek ularni boshqarish usullari va meхanizmlarini belgilovchi me’yoriy talablarni Bazel-III standartlari asosida yanada takomillashtirish vazifasi berildi:
yuqori likvidli aktivlarning keyingi 30 kun ichidagi jami sof chiqimga nisbati sifatida aniqlanuvchi likvidlilikni qoplash me’yori koeffitsiyentini (LQMK – LCR) joriy qilish va unga minimal talabni 100% miqdorida belgilash;
barqaror moliyalashtirishning mavjud summasini barqaror moliyalashtirishning zarur summasiga nisbati sifatida aniqlanuvchi sof barqaror moliyalashtirish me’yori koeffitsiyentini (SBMMK – NSFR) joriy qilish va unga eng kam talabni 100% miqdorida belgilash;
kapital tarkibini oʻzgartirishni joriy qilish va regulyativ kapital monandlik koeffitsiyentining eng kam miqdorini 10%dan 14,5%ga bosqichma-bosqich oshirish;
tavakkalchilikka tortilgan jami aktivlarning 3%dan kam boʻlmagan miqdorda konservatsiya buferi tashkil qilinishini hisobga olgan holda birinchi darajali kapital monandlik koeffitsiyentining eng kam miqdorini 5%dan 11%ga bosqichma-bosqich oshirish
kapital monandligini aniqlash maqsadida operatsion va bozor tavakkalchiliklarini baholash usullarini takomillashtirish.
Shuningdek, Qarorda BNBQ tavsiya qilgan “Samarali korporativ boshqaruv tamoyillari”ni bank faoliyatiga joriy qilish hamda yillik va oraliq moliyaviy hisobotlarni banklarning veb-saytlarida joylashtirish va bank siri toʻgʻrisidagi qonunchilik doirasida boshqa yoʻllar bilan bank faoliyati toʻgʻrisidagi ma’lumotlarni ochiqligini (oshkoraligini) yanada oshirish belgilangan.
 
Mazkur qarorda belgilangan vazifalar ijrosini ta’minlash maqsadida, Markaziy bank tomonidan Jahon banki va Xalqaro valyuta jamgʻarmasining хalqaro ekspertlari bilan birgalikda respublika bank nazoratiga oid me’yoriy hujjatlarni хalqaro standartlar, shu jumladan bank nazorati boʻyicha Bazel qoʻmitasining yangi tavsiyalari asosida takomillashtirilmoqda.
Prezidentning 2015 yil 6 maydagi PQ-2344-son Qarori doirasida Markaziy bankning ayrim nizomlariga oʻzgartirishlar kiritildi, ayrimlari esa tubdan qayta koʻrib chiqilib, yangi tahriri qabul qilindi.
Jumladan quyidagi me’yoriy hujjatlar qayta koʻrib chiqilib, Bazel qoʻmitasi talablari asosida qayta qabul qilindi:
Markaziy bank tomonidan “Tijorat banklari kapitalining monandligiga qoʻyiladigan talablar toʻgʻrisida”gi Nizom ishlab chiqilib, Adliya vazirligi tomonidan 2015 yil 6 iyulda 2693-son bilan roʻyхatdan oʻtkazilgan.
Markaziy bankning ushbu Nizomi Bazel qoʻmitasining yangi tavsiyalariga bosqichma-bosqich oʻtishni nazarda tutadi.
Xususan, bankning I darajali kapitali (T1 –Tier 1) ikki qismga, ya’ni I darajali asosiy kapital (CET1 –Common Equity Tier 1) va I darajali qoʻshimcha kapitalga (AT1 –Additional Tier 1) boʻlindi. I darajali asosiy kapital (CET1) regulyativ kapitalning (TC – Total capital) 60 foizidan kam boʻlmasligi hamda I darajali kapital (T1) regulyativ kapitalning (TC) 75 foizini yoki undan koʻpini tashkil etishi kerakligi belgilangan.
Bank I darajali asosiy kapitali tarkibiga toʻliq toʻlangan va muomalaga kiritilgan oddiy aksiyalar, taqsimlanmagan foyda va devalvatsiya zaхirasi kiritilgan.
Shuningdek, barqaror kapital bazasini shakllantirish maqsadida, regulyativ kapitaldan qilingan chegirmalar I darajali kapitaldan chegiriladi.
Bank kapitalini oshirish maqsadida hamda Bazel III tavsiyalariga muvofiq, har bir bankda moliyaviy-iqtisodiy inqirozlar yuzaga kelganda, ehtimoliy yoʻqotishlarni qoplash uchun jami aktivlarning 3%dan kam boʻlmagan miqdorda konservatsiya buferi tashkil qilinishini hisobga olgan holda bankning regulyativ kapitalini, I darajali kapitalini va I darajali asosiy kapitalini yilma-yil oshirib borishi koʻzda tutilgan.
 

Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   O‘zbekiston Respublikasi "O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki to‘g‘risida"gi qonuni. 2019 yil 11-noyabr
   
2. 
   O’zbekiston Respublikasining «Banklar va bank faoliyati to’g’risida» gi Qonuni 2019 yil 6 noyabr
   
3. 
   Tijorat banklarining hisob siyosati va moliyaviy hisobotlariga qoʻyiladigan talablar toʻgʻrisidagi NIZOM
   
4. 
   Abdullaeva SH.Z. «Bank ishi», Toshkent Moliya 2019 y.
   
5. 
   Bozorboev X, Raximova X. «Платежная система Республики узбекистан в реквизитии» 2017y «Bozor, pul va kredit» 2015 y.
   
6. 
   “Buxgalteriya hisobi to’g’risida” gi O‘zbekiston Respublikasi qonuni
   
7. 
   O’zbekiston Respublikasi banklarida buxgalteriya hisobini yuritish va buxgalteriya ishlarini tashkil qilish tartibi to’g’risida yo’riqnoma 2008 yil 11 iyul
   
8. 
   “Banklarda buxgalteriya hisobi” fanidan o’quv-uslubiy qo’llanma 2018- yil
   
9. 
   Z.A.Umarov – Banklarda buxgalteriya hisobi. (Darslik) – T .: «Nihol print» OK, 2021 – 508b.
   

1. http://www.cerr.uz/uz/news/news/transformacia-bankovskogo-sektora-strategiceskie-vyzovy-dla-uzbekistana
2. М. В. Романовский, Н. Г. Иванова. Финансы [Электронный ресурс]: учебник для академического бакалавриата / ред.. . 5-е изд. перераб. и доп. Москва: Юрайт, 2016. - Режим доступа http//www.biblioonline.ru
4. O'zbekiston Respublikasining "fuqarolar omonatlarini himoya qilish kafolati " gi qonuni. 04.04. 2002
5.O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2005 yil 15 apreldagi "Bank tizimini yanаdа islох qilish vа erkinlаshtirish chоrа-tаdbirlаri to’g’risidа» gi qаrоri. «Хаlq so’zi» 16.04.2005.
6.2010-yil 26-noyabrda Prezidentimiz tomonidan imzolangan “2011-2015
yillarda respublika moliya-bank tizimini yanada isloh qilish va barqarorligini
oshirish hamda yuqori xalqaro reyting ko’rsatkichlariga erishishning ustuvor
yo’nalishlari to’g’risida»gi PQ-1438-sonli qarori.
7.Kаrimоv I.А. Jаhоn mоliyaviy – iqtisоdiy inqirоzi, O’zbekistоn shаrоitidа
uni bаrtаrаf etishning yo’llаri vа chоrаlаri. -T.: O’zbekistоn, 2009 56-b.
8.«Pul mаblаg’lаrini bаnkdаn tаshqаri muоmаlаsini yanаdа qisqаrtirish
chоrа-tаdbirlаri to’g’risidа»gi O’zbekistоn Respublikаsining Vаzirlаr
Mаhkаmаsining qаrоri. 05.08.2002.
9 «Pul-kredit ko’rsаtkichlаrni tаrtibgа sоlish meхаnizmini olib borish chora-tadbirlari to'g'risida " gi O'zbekiston Respublikasining Vazirlar Mahkamasining qarori.04.02.2003.
10 Karimjon Karimov I. А. Jahoncomment moliyaviy – iqtisodiy inqirozi,
O'zbekiston sharoitida uni bartaraf etish yo'llari va xoralari. - T.: O'zbekiston, 2009
11 O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning 2014-yilda
mamlakatimizni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari hamda 2015-yilga
mo`ljallangan iqtisodiy dasturning tahrirlash eng muhim usuvor
yo'nalishlariga bag`ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma`ruzasi.
12. . www.arxiv.uz
13. www.aim.uz
14. www.ziyonet.uz
15. Bank tizimida axborot texnologiyalari majmua.
16. Axborot tizimlari ma’ruza matni
17. https://bank.uz/uz/news/tijorat-banklari5295
18. https://elib.buxdu.uz/index.php/pages/referatlar-mustaqil-ish-kurs-ishi/item/12279-tijorat-bankining-tashkiliy-tarkibiy-tuzilishi
19. https://hozir.org/reja-tijorat-banklarining-resurslari-ularning-tarkibi-va-tavsi.html
20. https://uz.denemetr.com/

1^ Z.A.Umarov – Banklarda buxgalteriya hisobi. (Darslik) – T .: «Nihol print» OK, 2021 – 508b.

2^ https://bank.uz/uz/news/tijorat-banklari5295

3^ https://bank.uz/uz/news/tijorat-banklari5295

4^ “Banklarda buxgalteriya hisobi” fanidan o’quv-uslubiy qo’llanma 2018- yil