1Mavzu: Asinxron mashinalarni tuzilishi

19Mavzu: KUCHLANISHNI SILJITUVCHI QURILMALAR VA
BOSHQARILUVCHI TO‘G‘RILAGICHLAR
Quvvati yuqori bo‘lgan elektr qurilmalar (elektrodvigatel, generator lam’alarining qizdirgichlari va boshqalar) ishlatilganda kelayotgan tokning o‘zgarishiga qarab kuchlanishni mos ravishda o‘zgartirish kerak bo‘ladi. Ish jarayonida kuchlanishni o‘zgarishi elektr dvigatellarining aylanish chastotalarini o‘zgartirish va qurilmalarning ish holatlarini o‘zgartirish orqali amalga oshiriladi.
To ‘g ‘rilagichning chiqishidagi o‘zgarmas kuchlanishni siljitish o‘zgaruvchan tok orqali, o‘zgarmas tok orqali va boshqariluvchi ventellar orqali amalga oshiriladi. Bundan tashqari bu usullarning aralashgan hollari orqali amalga oshirish mumkin. Shular bilan bir qatorda yuklamaga bog‘liq bo‘lmagan holda yuklamaga kelayotgan kuchlanishni noldan to nominal qiymatgacha o‘zgartirish mumkin. Kuchlanishni siljitish avtomatik tarzda yoki noavtomatik tarzda amalga oshiriladi. Noavtomatik siljitish o’erator shaxs orqali amalga oshiriladi. Avtomatik siljitish esa avvaldan rejalashtirilgan dastur orqali amalga oshiriladi. Tashqi ta’sir natijasida siljiydigan kuchlanish bu yuklama kuchlanishi yoki undan oqadigan tok hisoblanadi.
Qurilma manbayi o‘zgaruvchan kuchlanish orqali siljitilganda siljitish transformatori, siljitish g‘altagi, induksiyali rostlagichlar orqali amalga oshiriladi. Bunda qurilmalarning kamchiligi shundan iboratki, ular katta hajim va og‘ir, ko‘‘ isrofli va inersiondir.
Chiqish kuchlanishini o‘zgarmas kuchlanishidan siljitis o‘zgaruvchan qarshiliklar orqali, ko‘mir gardishga o‘rnatilga tayoqchalar orqali, elektron lam’alar orqali va transformator orqali amalga oshiriladi. Bunday qurilma- larning kamchiligi FIK ning kamligidir, chunki kerakli energiyaning bir qismi ularning ishlashi uchun sarf bo‘ladi.
Kuchlanishni siljitish ventil ‘arametrlarni o‘zgartirib amalga oshiril- ganda, qurilma tezkor ishlaydi, energiya kam isrof bo‘ladi. Ammo bu usulning o‘ziga xos kamchiligi mavjud.
Bu usulda yuklamada kuchlanishning o‘zgaruvchan tashkil etuvchisi hosil bo‘ladi, shu bilan bir qatorda cos j kamayadi. Kuchlanishning siljitish chegarasi qancha katta bo‘lsa, bu kamchilik shuncha ko‘‘ayadi.