1Mavzu: Asinxron mashinalarni tuzilishi

18Mavzu: KUCHLANISHNI OSHIRUVCHI TO‘G‘RILAGICHLAR
Bu xildagi to‘g‘rilagichlar yuqori kuchlanish va kichik tokda ishlaydigan yuklamalarga manba sifatida xizmat qiladi, ular yuklamaga 1 kV gacha kuchlanish kerak bo‘lganda ishlatiladi.
Bu xildagi to‘g‘rilagichlarning ishlash ‘rinsi’i quyidagicha: to‘g‘rila- gichga ulangan chiqish sig‘imi bir yoki bir nechta bo‘lib, ishlash jarayonida sig‘imga yig‘ilgan kuchlanish yuklamaga beriladi, ya’ni elektr energiya yuklamaga razryadlanadi.
Kuchlanishni oshiruvchi to‘g ‘rilagichlar simmetrik va nosimmetrik guruhlarga bo‘linadi. Kuchaytirishni karrali ko‘‘aytirish cheklangan emas, ammo amaliy jihatdan 2^10 baravar bo’lishi mumkin. Xususiy hollarda yuklama kam tok iste’mol qilganda (Iyuk = 0,5^2mA, U0 = 10^100 kV) karrali oshirish 100 gacha borishi mumkin.
37-rasmda kuchlanishni ikki baravar oshiruvchi nosimmetrik to‘g‘rila- gichning ‘rinsi’ial sxemasi, 38-rasmda tok va kuchlanishlar vaqt diagram- masi keltirilgan.
Sxemaning ishlash ‘rinsi’i quyidagicha: birinchi yarim davrda kuchlanish U2 bo‘lganda tok D1 diod orqali o‘tib C1 sig‘imni zaryadlaydi. Bu jarayon tok uzulguncha davom etadi. Ikkinchi yarim davrda U2 teskari yarim davrga o‘zgarganda kuchlanish Uc1 va U2 qo‘shiladi va D2 orqali C2 sig‘im maksimal.
U0 » 2U2m kuchlanish yig‘indisi bi¬lan zaryadlanadi. Diod D2 yo’ilganda sig‘im C2 yuklamaga razryadlanadi. Bu jarayon har yarim davrda qaytariladi va yuklamadagi Iyuk toki Izar zaryad tokidan kichkina bo‘ladi.
39-rasmda kuchlanishni uch bara- var oshiruvchi to‘g‘rilagichning ‘rinsi- ‘ial sxemasi keltirilgan.
Birinchi yarim davrda C1 sig‘im D1 diod orqali UC = U2m qiymatgacha zaryadlanadi. Ikkinchi yarim davrda C2 sig‘im D2 orqali UC = U2 + UC qiymatgacha zaryadlanadi. Uchinchi yarim davrda C1 sig‘im D1 diod orqali yana zaryadlanadi, D2 diod esa yo’iq va C2 sig‘im D3 diod orqali C3 sig‘imga UC = U2m + UC kattalikkacha razryad- lanadi. C1 sig‘imning razryadlanishi tamom bo‘lgandan so‘ng yuklamadagi kuchlanish kuchlanishlar yig ‘indisi UC + UC ga yoki 3U2m ga teng bo‘ladi. Kuchaytiruvchi zvenoning soni n ga teng bo’lsa, u vaqtda Un = n • Umm. Yuk- lamadagi kuchlanish n yarim davrdan tashkil to’gan bo‘ladi. Bu sxemada hamma diodlarning teskari kuchlanishi Utesk = m Umm. Sig ‘imdagi kuchlanish

orqali C1 sig‘im UC = U2m gacha zaryadlanadi, D2 esa bu xolda yo’iq. Keyingi yarim davrda «a» nuqta musbat ishorali ‘atensialda bo‘ladi. Tranformatorning ikkinchi chulg ‘amidagi kuchlanish C1 sig ‘imidagi kuchlanish bilan qo‘shiladi va C2 sig‘im UC = U2m + 1 kuchlanishga D2 orqali zaryadlanadi. 2

42-rasm.

Keyingi yarim davrda «b» nuqta musbat bo‘lganda D3 diod ochiladi va C3 sig‘im UC = U2m + U2C = 3U2m kattalikda zaryadlanadi. Shu bilan bir vaqtda C1 sig’im ham zaryadlanadi. Cn sig’im n yarim davr orqali Un = n • Umm kattalikka zaryadlanadi.

Amalda sig‘im bir xil tanlanadi va ‘ulsatsiya koeffitsiyenti K’ = 6% bo‘lish sharti bilan sig‘imning mutloq qiymati quyidagicha aniqlanadi:
C=fU0 ■ 2n(n+2) ■ 106
Bu yerda: f’ — chiqish kuchlanishining chastota ‘ulsatsiyasi, n — kaskad soni.
‘ulsatsiyani kamaytirish uchun tekislovchi filtr ishlatiladi.