№1–маъруза

Адабиётлар

№4‑МАЪРУЗА

Мавзу: Статик электр ва ундан ҳимояланиш (2‑соат)
Режа:
1.Электро статик зарядлар.
2.Яшиндан ҳимояланиш.
3.Электромагинит майдонининг инсонга таъсири натижасида куйиш ҳолатлари

1.Электро статик зарядлар
Статик электр ҳар хил турдаги иккита модданинг бир бирига тегиб туриши, ишқаланиши натижасида электронлар ёки ионларнинг қайта тақсимланиши билан ҳосил бўлади. Статик электрни пайдо бўлиши ва учқунли разрядланиши кимё саноати корхоналарида ёнувчи моддаларнинг алангаланишига, портлаши ва ёнишига олиб келади.
Электростатик зарядлар диэлектрик материалларининг ишқаланиши, қувурлардан енгил ёнувчи суюқликларни оқиши ҳамда табиий толаларни ва тайёр маҳсулотларни транспортирофка қилиш вақтида пайдо бўлади. Саноатда кўп ишларни бажаришда статик зарадлар туфайли электр токи пайдо бўлиши ва тўпланиши мумкин. Масалан, нефть маҳсулотлариии идишларга қуйиш, резинали қувурлар – шланглар орқалий узатиш, тўкилиш вақтида ғовак материаллар ёрдамида фильтирлаш, ифлосларни тозалашда материалларни аралаштириш, идишларни буғлатиш, сиқилган ва суюлтирилган газларни узатиш, чангли ва тўкиладиган материалларни пневмотранспортёрда ёки аппаратда ҳаракатланиши, аралаштириш, газламаларни резина билан қоплаш, ускуналарда материалларни қайта ишлаш, ҳимояланган полда транспорт ва одамларнинг юриши, сунъий ва синтетик тола, каучук, қоғоз ва бошқа маҳсулотлар ишлаб чиқариш жараёнлари фикримизга мисол бўлади.
Ишқалашиш натижасида ҳосил бўладиган электростатик зарядлар катта миқдорлардаги кучланишларига эга бўлиши мумкин. Масалан сунъий толалардан тўқилган поёндоз, оёқ кийимларига ишқаланиш натижасида кун охирига келиб 15-20 кВ гача, сунъий толалардан ясалган аёллар пўстини куни билан кийилганда ишқаланиш натижасида 15-16 кВ гача потенциялар айримаси ҳосил қилиши мумкин. Бу катта миқдордаги кучланишлар ток кучи ва энергия жуда оз миқдорда бўлганлиги учун кишига катта зарар етказа олмайди, лекин у кишига нохуш таъсир қилиши, ғайриихтиёрий ҳаракатларига олиб келиши мумкин. Булар эса кишини бирор ерини уриб олиши, ишлаб турган машинага йиқилиб тушиш ва бошқа хавфларни туғдиради.
Нефть, нефть маҳсулотлари ва табиий газлар, синтетик толалар, смолалар, спиртлар, ковчуклар, пластик массалар ва бошқаларнинг электр ўтказувчанлик қобилияти паст бўлганлиги учун улар диэлектриклар деб аталади.
Нефтни қайта ишлаш, нефть, кимёси саноати кўпинча маҳсулотларининг солиштирма электрик қаршилиги 10⁶ ом.см дан юқори бўлиб, улар диэлектирик ҳисобланади. Шунинг учун ҳам диэлектрик моддаларнинг ишлаб чиқаришда статик электрикдан ҳимояланиш, унинг ҳосил бўлмаслиги учун бир қанча тадбир-чоралар кўриш катта аҳамиятга эга.
Диэлектрик моддалар юзасида ёки хажмида узоқ муддат давомида электрик зарядлар йиғилиши ва сақланиши мумкин. Оқибатда (разрядланиш жараёни хисобига) ҳар хил бахтсиз ҳодисалар содир бўлиши мумкин. Электр ўтказиш қобилиятига эга бўлган моддаларнинг ишқаланишидан ҳосил бўладиган электр зарядлари ерга (уловчи махсус қурилма ёрдамида) осон ўтиб кетади.
Электр зарядларининг ҳосил бўлиш моддаларининг электрланиш деб аталади. Модда юзаси ёки хажм бирлигига тўғри келадиган заряд юза хажм зичлиги деб аталади. Шунингдек, зарядланган тананинг (Q) зарядланиш даражаси ерга нисбатан (С) патенциал (В) миқдори билан ҳам ифодаланади.

Q = В С (1)
Статик электрдан ҳимояланишда мавжуд бўлган Статик электрдан ҳимояланиш қойидасига амал қилинади. Ёнувчи аралашманинг алангаланиши учқун билан ажралиб чиқадиган энергия (W) миқдорига боғлиқ ва у қўйидаги тенглама ёрдамида топилади.