№1–маъруза

 
 
Сақлаш қурилмалари. 
Мавжуд талаблар бўйича на бирор машина, 
станок ѐки ускуна, улар ишлатишга яроқсиз ҳисобланади. Сақлаш 
қурилмаларининг асосий вазифаси иш жойларида назорат қилиниши талаб 
этиладиган кўрсаткичлар (куч миқдори, босим, ҳарорат, силжиш ва бошқалар) 
рухсат этилган миқдоридан ошган тақдирида, машина ѐки механизмни ишдан 
автоматик 
равишда 
тўхтатишдан 
иборат. 
Шу 
сабабли 
сақлаш 
қурилмаларининг конструкциялари машиналар ва технологик жараѐнларнинг 
хусусиятларига боғлиқ ҳолда турлича бўлиши мумкин. 
Ишлаб чиқаришдаги хавфли омилларнинг ҳосил бўлиши табиатиги кўра 
сақлаш қурилмалари 4 гуруҳга бўлинади.
1. механик зўриқишлардан сақловчи; 
2.машиналар қисмларининг белгиланган чегарада ҳаракатланишини 
таъминловчи; 
3.босим ва ҳароратни рухсат этилган меъѐрлардан ошишини 
таъминловчи; 
4.электр токи кучини рухсат этилган меъѐрдан ошмаслигини 
таъминловчи. 
Биринчи гуруҳдаги сақлаш қурилмаларига: муфталар, кўтаришни 
чекловчи мосламалар, узилувчи штифтлар ва шпилклар, айланишлар сонини 

---

117 
ростлагичлар киради; иккинчи гуруҳ сақлаш қурилмаларига машина 
механизмларининг ҳаракатланувчи қисмларини белгиланган чегарада 
ҳаракатланишини таъминловчи мосламалар; ажраткичлар, таянч тўхтаткичлар 
киради. Учинчи гуруҳ сақлаш қурилмаларига босим остидаги буғ, газ ѐки 
суюқликлар билан ишловчи механизмларида сақлаш клапанлари ва 
мембраналар мисол бўла олади. Барча буғ қозонлари, гидравлик ва пневматик 
системалар, босим белгиланган нормадан ошиб кетганда автоматик равишда 
ишга тушувчи клапанлар билан жиҳозланади. Сақлаш клапанларидан 
фойдаланиш етарли бўлмаган шароитларда мембраналардан фойдаланилади. 
Мембраналар юпқа металл пластинкалардан тайѐрланади ва босим 
белгиланган миқдордан ошиб кетганда пластинка ѐрилиб, ортиқча босим 
атмосферага чиқарилиб юборилади. Шу сабабли мембрана пластинкасининг 
қалинлиги системадаги босимга мос ҳолда танланади. 
Машина ва механизмларининг нормал ва режимда электр кучланишида 
бўлиши талаб этилмайдиган қисмларида электр токининг юзага келиши турли 
хил бахтсиз ҳодисаларни келтириб чиқаради. Бундай хавфли вазиятлардан 
ҳамда электр токи кучининг белгиландан миқдордан ошиб кетишини олдини 
олиш учун эрувчи сақлагичлар ишлатилади. Бундай сақлагичлар электр токи 
меъѐрий миқдоридан ошиб кетганда эриб узилади ва ток таъминотини 
тўхтатади. Ўта хавфли электр қурилмаларида автоматик ажраткичлардан 
фойдаланилади.