1limitni hisoblash cheksiz yoki cheksizligini aniqlash 2aniqmasliglarni ochish

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI
MUSTAQIL ISH

Topshirdi: Azizbek Shuhratov

Qabul qildi _________

Mavzu. Aniqmasliklar va ularni ochishga doir missollar yechish.


REJA
1LIMITNI HISOBLASH CHEKSIZ YOKI CHEKSIZLIGINI ANIQLASH
2ANIQMASLIGLARNI OCHISH
3CHEKSIZ KATTA VACHEKSIZ KICHIK MIQDORLLAR
4 IKKI FUNKSIYANING NISBATINING LIMITI
5 AJOYIB LIMITLLAR


1.Aniqmasliklar. limitni hisoblashda funksiyalar ch.kich.f. lar bo’lsa, nisbatga da (0/0) ko’rinishdagi aniqmaslik deyiladi. funksiyalar ch.kat.f. lar bo’lsa, nisbatga da ko’rinishidagi aniqmaslik deyiladi. Xuddi shunga o’xshash aniqmasliklar

limitlarni hisoblashda kelib chiqadi. Bunday hollarda limitlarni hisoblashga aniqmasliklarni ochish deyiladi.
va ( ) ko’rinishdagi aniqmasliklarni ochishda quyidagi xossadan foydalaniladi: va funksiyalar nuqtaning biror atrofidagi hamma nuqtalarda o’zaro teng bo’lsa, ularning dagi limiti ham teng bo’ladi.
Masalan, va funksiyalar ning
dan boshqa hamma qiymatlari uchun teng, chunki

Yuqoridagi xossaga asosan,

bo’ladi, ya’ni

natijaga ega bo’lamiz.
Funksiyalarning limitini topishga bir necha misollar qaraymiz.
1-misol.

ekanligini funksiya limitining ta’rifidan foydalanib isbotlang.
Yyechish. Buni isbotlash uchun o’zgaruvchi miqdor va o’zgarmas miqdor orasidagi farq da cheksiz kichik funksiya ekanligini ko’rsatish kifoya. Demak,

o’zgaruvchi miqdor da cheksiz kichik funksiyadan iborat. SHunday qilib,
.
2-misol.

ekanligini isbotlang hamda va larning qiymatlari jadvali bilan tushuntiring.
Yechish. bo’lganligi uchun cheksiz kichik miqdordir.
ni ayirmaga qo’yib,

natijaga ega bњlamiz.
cheksiz kichik funksiya bo’lganligi uchun ham cheksiz kichik bo’ladi. SHunday qilib, isbot bo’ldi.
Endi yuqoridagi holatni argument, funksiya qiymatlari jadvali bilan ko’rsataylik. Ma’lumki intiladi.

	2	2,5	2,8	2,9	2,99	2,999
	2	4	5,68	6,32	6,9302	6,993002

Bu jadvaldan ko’rinadiki, argumentning 3 ga yaqinlashib boruvchi qiymatlari uchun, funksiyaning mos qiymatlari 7 ga yaqinlashib boradi, ya’ni cheksiz kichik miqdorga ayirmaning ham cheksiz kichik miqdori to’g’ri keladi. Yuqoridagi jadvalda bo’lib, holni qaradik. bo’lib, holni o’quvchiga mustaqil ko’rsatishni tavsiya qilamiz.
3-misol.
limitni hisoblang.
Yechish. Algebraik yig’indining limiti, (5) formula, o’zgarmas ko’paytuvchini limit ishorasidan chiqarish (7) formulalarga asosan:

hosil bњladi.
Yuqoridagi misolda, limitlarning xossalariga asosan, argument ning o’rniga uning limitik qiymatini qo’yishga olib keldi.
4-misol.
limitni hisoblang.
Yechish. Ikkita funksiya nisbatining limiti (8) formula hamda oldingi misolda foydalanilgan limitlarning xossalarini qo’llasak,

bo’ladi.
Ratsional funksiyaing limitini hisoblash shu funksiyaning argument ning limitik qiymatidagi, qiymatini hisoblashga keltirildi.
Eslatma. elementar funksiyalarning intilgandagi limiti ( aniqlanish sohasiga tegishli) funksiyaning nuqtadagi qiymatiga teng bo’ladi. Masalan,
.
5-misol. limitni hisoblang.
Yechish. da surat ham, maxraj ham nolga aylanib ko’rinish-dagi aniqmaslik hosil bo’ladi.
Surat va maxrajni formula yordamida chiziqli ko’paytuvchilarga ajratamiz. Bunda va lar kvadrat tenglamaning ildizlari. Demak,

bњladi.
6-misol. limitni hisoblang.
Yechish. da ko’rinishdagi aniqmas ifodaga ega bo’lamiz. Bunday aniqmaslikni ochish uchun kasrning surat va maxrajini ning eng yuqori darajalisiga, ya’ni ga bo’lamiz, hamda limitlarning xossalaridan foydalansak

bo’ladi. Bunda lar da cheksiz kichik funksiyalardir.
7-misol. limitni hisoblang.
Yechish. da surat va maxraj 0 ga teng bo’ladi. Maxrajda irratsional ifoda mavjud, uni suratga o’tkazamiz, buning uchun kasrning surat va maxrajini ga ko’paytiramiz.

8-misol. limitni hisoblang.
Yechish. bo’lganligi uchun

natijani olamiz.
9-misol. limitni birinchi ajoyib limitdan
foydalanib hisoblang.
Yechish. , deb almashtirsak, bundan , bo’ladi.
SHuning uchun,
,
chunki
.
10-misol. limitni ikkinchi ajoyib limitdan foydalanib hisoblang.
Yechish. da limitga o’tsak, ko’rinishdagi aniqmaslik kelib chiqadi. bilan almashtirsak, bu yerdan hamda da bo’ladi..Demak,

kelib chiqadi.
SHundayqilib, .
11-misol. limitni hisoblang.
Yechish: da va bo’lib, ( ) ko’rinishdagi aniqmaslik kelib chiqadi.
.
Oxirgi ifoda da aniqmas ifoda bo’ladi. SHunday
qilib,
.
12-misol. limitni hisoblang.
Yechish. da ko’rinishdagi aniqmaslik kelib chiqadi. Quyidagi shakl almashtirishni bajaramiz:

Oxirgi ifoda da ko’rinishdagi aniqmaslik bo’lib, 11-misoldagidek ning yuqori darajalisiga surat va maxrajini bo’lib,

bunda da bo’ladi.
Mustahkamlash uchun savollar
1. Funksiyaning limiti deb nimaga aytiladi va u qanday yoziladi?
2. Chap va o’ng limitlar nimalar va u qanday yoziladi?
3. Cheksiz katta va cheksiz kichik miqdorlar qanday miqdorlar?
4. Ikki funksiya algebraik yig’indisining limiti nimaga teng?
5. Chekli sondagi funksiyalar ko’paytmasining limiti nimaga teng?
6. O’zgarmas ko’paytuvchini limit ishorasidan chiqarish mumkinmi?
7. Ikkita funksiya nisbatining limiti nimaga teng?
8. Birinchi ajoyib limit deb nimaga aytiladi?
9. Ikkinchi ajoyib limit nimaga teng?
10. Aniqmasliklarni ochish nimadan iborat?