1.“Avesto” kitobi – Vatanimiz tarixini o’rganishda muhim manba. “Avesto”

77.Kushonlar hukmronligi davrida madaniy hayot.
Kushonpodoligiquldorlikdavlatlaridanbiribo‘lib,hozirgiO‘rtaOsiyoningkattaqismi,Afg‘oniston,PokistonShimmoliyXindistonvaSinszyannihamo‘zichigaoladi.Kushonpodsholiginingravnaqtopgandavri-milodiyIasroxirivaIIIasrboshlariedi.

QadimgiXitoymanbalariningguvohlikberishigako’ra, mil. avv.IIasrningikkinchichoragidaXitoyningshimoliy-g’arbidayashov-chiko’chmanchixunn, sak-usunvayuyechjiqabilalario’rtasidaqonlito’qnashuvyuzberib, yuyechjilarSharqiyTurkistonvaTibetdanO’rtaOsiyoyerlarigasuribchiqariladi. XitoyelchisiChjanSzyanningma’-lumotlarigako’ra, xunnlarsiquviostidaSharqiyTurkistonorqaliO’rtaOsiyogakelganyuyechjilarDavanvaSo’g’dniegallagach, janubgatomonharakatqiladilarvaBaqtriyanibosibolib, Yunon-Baqtriyadavlatiningfaoliyatigachekqo’yadilar. Yuyechjilarbeshxonadondaniboratbo’lgan: Xyumi, Shuanmi, Guyshuan, XisevaDumixonadon-lari. XitoysolnomalaridaeslatilganDaYuyechjiyokiKattaYuyechjidavlatiyuzyildanortiqfaoliyatko’rsatadi. KattaYuyechjidavlati-ningboshlang’ichdavrimil. avv. 139-125 yillargato’g’rikeladi.

Keyinchalik davlatning qudrati ortib, uning hududlari ancha kengayadi. Katta Yuyechji davlatining poytaxti Dalvarzintepa o’rnida bo’lgan, janubiy chegarasi esa Gibin-Kashmir yoki Qandahor orqali o’tgan. Oradan chamasi yuz yil o’tib Guyshuan xonadoni kuchayib, uning mavqyei orta boshlaydi. Xitoy solnomalarida yozilishicha, Guyshuan yabg’usi Kioszyukyu (Kujula Kadfiz) qolgan to’rtta xonadonni o’z qo’li ostida birlashtirib, o’zini Guyshuan (Kushon) hukmdori deb e’lon qiladi va shu tariqa Kushon davlatiga asos soladi.
Umuman, Kushon davlatining vujudga kelishini Katta Yuyechji uyushmasining inqirozi sifatida baholash unchalik to’g’ri emas. Bu jarayon mamlakat taraqqiyotining bir bosqichdan ikkinchi bosqichga o’tishi, markazlashgan davlatga asos solinishi hamda hukmron sulola almashinuvini anglatadi. Kushonlar davlatining dastlabki poytax-ti Sho’rchi tumanidagi Dalvarzintepa yodgorligi o’rnida bo’lgan, u Xitoy manbalarida Xodzo deb nomlanadi. Kujula Kadfiz davrida Afg’oniston va Kashmir Kushonlar davlatiga qo’shib olingan.
Xitoy manbalarining xabariga ko’ra, yuechji qabilalari Toha-ristonda 5 ta mulkka: Xyumi, Shuanmi, Guyshuan, Xise va Dumiga bo’lindilar. «Yuz yildan sal o’tib Guyshuana (Kushon) yo’lboshchisi Kiozyukyu (Kadfiz) o’zini Guyshuana (Kushon) davlatining hukmdori deb e’lon qildi. U Ansi (Parfiya) bilan urushga kirishdi, Pudu (Hindiqushdan janubdagi yerlar, Paropamis) va Gibin (Qobul viloyati)ni tor-mor qildi va ularning yerlarini egalladi».