1918 – 1939-yillarda Turkiya va Eron 10-sinf Jahon tarixi fani darsligi asosida 13-mavzu

1918 – 1939-yillarda Turkiya va Eron

10-sinf Jahon tarixi fani darsligi asosida 13-mavzu

Usmoniylar imperiyasi Germaniya va uning ittifoqchilari safida turib Birinchi jahon urushida qatnashdi va mag‘lubiyatga uchradi. Imperiya hududi okkupatsiya qilindi.

Ularning surbetlarcha harakati turk xalqining g‘azabini oshirdi. Mamlakatda qarshilik harakati boshlandi. Harakatga general Mustafo Kamol posho rahbarlik qildi.

Mustafo Kamol Otaturk.

1920-yilgi Sevr shartnomasiga ko‘ra Turkiya hududi bir guruh Yevropa davlatlari o‘rtasida bo‘lib olinishi ko‘zda tutildi.

G‘arb davlatlari tomonidan qo‘llab-quvatlangan Gretsiya armiyasi Turkiya hududiga kiritildi.

Shu tariqa Turkiya-Gretsiya urushi boshlandi.

Uzoq davom etgan janglardan so‘ng 1922-yil oktabrga kelib M. Kamol qo‘shinlari butun Turkiya hududini ozod qildi.

1922-yil 1-noyabr kuni Turkiya Buyuk Millat majlisi sulton hokimiyatini bekor qilish to‘g‘risida qaror qabul qildi. Sulton Mexmed VI taxtdan ag‘darildi va mamlakatni tark etdi.

1923-yil 29-oktabrda Turkiya respublika deb e’lon qilindi, M. Kamol respublika prezidenti etib saylandi.

Mamlakatda uzoqni ko‘zlab amalga oshirilgan islohotlar boshlandi.

M. Kamol

Tashqi siyosat

Otaturk tashqi siyosatining asosiy vazifasi Turkiyaning

xalqaro obro‘sini oshirishga qaratildi. 1932-yili Millatlar Ligasiga a’zo bo‘lgan Turkiya barcha davlatlar bilan do‘stona munosabatlar o‘rnatishga harakat qildi.

Eron.

1919-yil imzolangan Angliya-Eron shartnomasiga binoan Eron amalda Buyuk Britaniyaning protektoratiga aylantirildi.

1921-yil fevralda kazaklar polki sardori polkovnik Rizoxon hukumatni ag‘darib tashladi. 1925-yilning dekabr oyida chaqirilgan Ta’sis majlisi Rizoxonni Pahlaviylar sulolasining shohi deb e’lon qildi.

Muhammad Rizoxon

M. Kamoldan o‘rnak olib shoh Eronda 1928-yildan yevropacha libos joriy qildi, feodal unvon va murojaat shakllari bekor qilindi, nasab joriy qilindi.

1935-yildan mamlakatning nomi o‘zgartirildi: ilgarigi Fors o‘rniga Eron deb ataladigan bo‘ldi.

1927 – 1934-yillardagi islohotlar davrida bepul majburiy boshlang‘ich ta’lim hamda pullik o‘rta va oliy ta’lim to‘g‘risida qonunlar qabul qilindi.

Ta’lim sohasida katta o‘zgarishlar yuz berdi.

Agrar siyosatda Rizo shoh keskin o‘zgarishlar qil madi. Qabila yer-mulklari, jumladan, vaqf yerlari tortib olinib, mulozimlar va zobitlarga bo‘lib berildi.

Eron. 1930-yillar

Tashqi siyosat.

Shoh tashqi siyosati SSSR bilan G‘arb davlatlari o‘rtasidagi ziddiyatlarni hisobga olib, ustalik bilan o‘z manfaatlarini saqlab qolishga qaratildi.

SSSR Ikkinchi jahon urushiga qo‘shilgandan so‘ng 1941-yil avgustda sovet va ingliz qo‘shinlari Eronga kiritildi.

Taxtga kelgan Muhammad Rizo Pahlaviy 1942-yili SSSR va Buyuk Britaniya bilan shartnoma imzoladi.

Savol va topshiriqlar

1. Birinchi jahon urushining yakuni Turkiya uchun qanday oqibatlarga olib keldi?

2. Mustafo Kamolning hokimiyatga kelishi Turkiyaning tarixiy

taqdirida qanday rol o‘ynadi?

3. Mustafo Kamol Otaturk islohotlarining asosiy maqsadi nimadan

iborat edi? Otaturk tashqi siyosatda qanday asosiy maqsadlarni

ko‘zlab harakat qildi?

4. Shoh Rizo Pahlaviy islohotlari Eronni zamonaviy davlatga aylantirishda qanday rol o‘ynadi?

5. Eronning tashqi siyosatida SSSR bilan munosabatlar qanday

o‘rin egallaydi?

6. Turkiya va Eronda amalga oshirilgan islohotlar haqida gapirib

bering.