1916 milliy ozodlik harakati

---

1916 milliy ozodlik harakati

---

Reja:
1. Mustaqillik yillarida 1916 yilgi milliy
–
ozodlik harakati haqida yangi izlanishlar.
2.
“Bosmachilik harakati va uning
mohiyati
” haqida yangicha qarash va
xulosalar.
3. Kurashning sabablari

---

◼
1916 yil xalq qo’zg’oloni. 
Birinchi jahon urushi unda 
ishtirok etayotgan Rossiya imperiyasini tobora holdan 
toydirmoqda edi. O’n minglab askarlar jangda qurbon 
bo’ldilar. Talvasaga tushgan Rossiya Oliy Bosh 
qo’mondonlik shtabi harbiy vazirlikdan «armiya ehtiyojlari 
uchun salmoqli miqdorda kuch ajratishni» zudlik bilan 
talab qildi. Bu kuchni harbiy vazirlik mustamlakalardan 
to’plashga umid bog’ladi. 

---

Mustaqillik yillarida 1916 yilgi milliy
– ozodlik
harakati haqida yangi izlanishlar
Respublikamiz olimlarining matbuotdagi chiqishlari, 
davra suhbatlari, ilmiy anjuman, maqolalar va ilk risolalar
nafaqat ilmiy jamoatchilikda, balki keng xalq ommasi, 
yosh avlod ongida bu tarixiy hodisa haqida
to`g’ri
bilimlarning shakllanishiga asos soddi. Biroq, bu borada, 
ya`ni 1916 yil
qo`zg’olonini chuqur, haqqoniy tarixini
batafsil, ilmiy asosda atroflicha yoritish borasida amalga
oshirilishi lozim bo`lgan ishlar talaygina. Muammoning
hali qator masalalari o`z echimini kutmoqtsa. 
Bu masalalar quyidagilardan iborat:

---

◼
Natijada Rossiya imperatori Nikolay II 1916 
yil 25 iyunda Turkiston, Sibir va Kavkazdagi 
19 yoshdan 43 yoshgacha bo’lgan 
erkaklarni front orqasidagi xizmatlar uchun 
safarbar qilish to’g’risida farmon chiqardi. 
Turkiston general-gubernatoriga zudlik 
bilan farmonni amalga oshirish buyurilib, 
Sirdaryo viloyati zimmasiga 87 ming, 
Samarqandga 38 ming, Farg’ona 
zimmasiga 50 ming kishi yuborish 
majburiyati yuklandi. O’lkada safarbar 
qilinuvchilarning ro’yxatlari tuzila boshlandi. 

---

◼
Xalq bu tadbirga «mardikorlikka» 
olish deb nom berdi. Mahalliy 
ma’muriyat mardikorlikka 
chaqirishni boylik orttirish vositasiga 
aylantirdi. Boylarning o’g’li pul bilan 
qutulib qolar, kambag’al oilalar esa 
yolg’iz o’g’ildan, boquvchisidan 
ayrilar edi. 

---

•
Bu hol xalqning kuchli noroziligiga olib keldi. 
Petrograddan ba’zi tabaqadagilar tovon evaziga 
mardikorlikdan ozod qilinishi mumkinligi to’g’risida 
qo’shimcha ko’rsatmalar etib kelganidan keyin xalq 
noroziligi qo’zg’olonga aylanib bordi. 4 iyulda Xo’jand 
shahrida norozilik namoyishi boshlanib ketdi. Unda 
dehqonlar, mardikorlar,chorakorlar, ayollar - jami 3000 
dan ortiq kishi qatnashib, namoyish «Mardikor 
bermaymiz!» shiori ostida o’tdi. 

---

▪
Politsiya namoyishni bostirishga kirishdi, ular ustiga 
tosh yog’ildi. Harbiy qismdan soldatlar etib kelib 
politsiyachilar bilan birgalikda namoyishni bostirdi, ikki 
kishi o’ldi, bir kishi yarador bo’ldi. Xo’jand voqeasi 
haqidagi xabar butun Turkistonga yoyildi. 5 iyulda 
Samarqand uezdining Urgut qishlog’ida g’azabga 
kelgan 2000 kishilik dehqonlar volost boshqaruvining 
mahkamasi oldiga to’plandi. Mahkama xodimlari 
kaltaklandi. O’sha kuni Samarqand uezdining Siyob, 
Mahalla, Xo’ja Ahror va Angar volostlarida ham 
namoyishlar bo’lib o’tdi. 

---

◼
11 iyulda Toshkentda katta 
g’alayon boshlanib ketdi. 
Hunarmandlar, ishchilar, 
shahar kambag’allari va shahar 
atrofidagi dehqonlar 
Beshyog’ochdagi politsiya 
boshqarmasi tomon yo’l 
oldilar. Bu erda 
qo’g’olonchilarning katta 
guruhi to’plandi. 
Namoyishchilar «bolalarimizni 
bergandan ko’ra o’zimiz 
o’lganimiz yaxshiroq, podsho 
o’lib ketsin» deya maydonni 
larzaga keltirib qichqirdilar.

---

Mahalliy aholi faollaridan Yo’lchi Ibrohimov (ko’nchi), 
G’ulom Kamolov (g’isht teruvchi), ishchi ayol Zuhrabibi 
Musaeva va boshqalar xalqni podshoh hukumatiga 
qarshi qat’iy kurash boshlashga da’vat etdilar. «Ur, 
politsiyachilarni!» degan qichqiriqlar bilan boshqarmaga 
hujum qildilar. Qamal va otishma boshlanganidan bir 
soat keyin yordamga jazo qo’shini etib keldi. Kazak 
qismlari 5 kishini otib o’ldirishdi, 15 kishi yarador bo’ldi.