19-мавзу: туризм соҳасини давлат томонидан бошқариш йўналишлари маъруза машғулоти режаси

19.3. Туристик фирмаларга давлат томонидан бериладиган енгилликлар

Халқаро туризмнинг ривожланиши ҳақидаги статистик маълумотлар шуни кўрсатадики, кейинги йилларда жаҳон хўжалигида туризм соҳасидан олинган фойданинг умумий ҳажми нефт ва газ ишлаб чиқариш соҳалари билан рақобатлашмоқда. Қатор чет эл давлатларида туризм соҳаси тушуми ялпи миллий маҳсулотнинг 15 - 35 % ини ташкил қилади.

Аҳолини иш билан таъминлаш борасида ҳам бу соҳанинг аҳамияти катта. Жаҳонда 100 млн.дан ортиқ киши туризм соҳасига оид бўлган иш билан таъминланган. Туризм ривожланиши фақатгина пул маблағлари оқими кўринишидаги соҳа эмас, балки давлатнинг бошқа соҳалари - халқ хўжалиги, қурилиш, савдо, қишлоқ хўжалиги, халқ истеъмоли моллари ишлаб чиқариш, алоқа, транспорт каби соҳаларнинг ҳам ривожланишига туртки бўлади. Туризм ривожланиши замонавий меҳмонхоналар, ресторанлар, дўконлар, йўллар, оромгоҳлар қурилиши, шаҳарлар ободонлаштирилиши, тарихий ёдгорликларнинг қайта таъмирланиши ва атроф -муҳитни асраш борасида катта аҳамиятга эга. Бу омилларнинг барчаси эса давлатнинг иқтисодий, сиёсий, ижтимоий юксалишига ва жаҳоннинг ривожланган мамлакатлари қаторидан жой эгаллашига ёрдам беради.
Юртимиз туристларга истаган хизмат турини кўрсатиш имкониятига эга. Ўзбекистон туристик имкониятининг 33%ини архитектура ёдгорликлари ташкил қилади. Самарқанд, Бухоро, Хива каби шаҳарларимиз очиқ осмон остидаги ўзига хос музейлар ҳисобланади. Улар юртимизнинг кўп асрлик тарихини ўз ичига қамраб олган. Ҳозирги кунгача сақланиб қолинган ўлкамизга оид ёдгорликлар Миср, Ҳиндистон, Қадимги Греция ва Рим ёдгорликларига тенглаша олади. Буюк Ипак йўлининг шоҳтомири ҳам юртимиздан ўтганлиги бежиз эмас, албатта.
Сўнгги йилларда Ўзбекистон Республикаси ҳукумати туризм соҳасининг ривожланишига катта аҳамият бермоқда. Республикамиз Биринчи Президенти томонидан 1999-йил 15-апрелда имзоланган “2005 йилгача бўлган даврда Ўзбекистонда туризмни ривожлантириш Давлат дастури тўғрисида”ги Фармони бунга яққол далилдир. Фармоннинг асосий мақсади миллатлараро алоқаларни кенгайтириш, халқаро туристик бозорга интеграция қилиш, Ўзбекистоннинг маданий-тарихий ва маънавий меросини тарғиб қилиш ва шу билан бирга туристларга хизмат кўрсатиш сифатини жаҳон стандартлари даражасига олиб чиқишдир.
Бу мақсадларни амалга ошириш “Ўзбектуризм” Миллий Компанияси ва унинг минтақавий бўлинмалари ва ташкилотлари зиммасига юклатилган эди. “Ўзбектуризм” Миллий Компанияси Ўзбекистон Республикасининг экспорт имкониятларини кенгайтириш ва республикада туризм инфратузилмасини кенгайтириш мақсадида маълум чора – тадбирларни амалга оширган.
2000-йилда Республикани ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш якунлари ва иқтисодий ислоҳотларнинг боришини баҳолаш ҳамда 2001- йилда ислоҳотларни чуқурлаштиришнинг асосий йўналишларига бағишланган Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси мажлисининг баёнини бажариш бўйича аниқ чора-тадбирлар ишлаб чиқилган, шунингдек, ҳусусийлаштириш билан боғлиқ бўлган барча масалаларни пухта ишлаб чиқиш ва хорижий инвесторларни жалб қилиш бўйича бир қатор ишлар олиб борилган. Ўзбекистон Республикаси ҳукумати туризм соҳасидаги тадбиркорликни ҳар томонлама қўллаб-қувватламоқда, туризм соҳасига чет эл инвестицияларини жалб қилишга жиддий аҳамият берилаётганлиги бунга мисол бўла олади.
Хориж инвесторларига бериладиган имтиёзлар Ўзбекистон Республикаси “Солиқ ҳақида”ги қонунида батафсил кўрсатиб ўтилган. Давлат аҳамиятига эга бўлган кўпгина инвестициялар ҳукумат томонидан кафолатланади. Тошкент, Самарқанд, Бухоро, Хивада ташкил этилган янги туристик ташкилотлар 3 йил муддатга солиқдан озод этилган.
Ўзбекистон Республикаси Биринчи Президенти И. А. Каримовнинг 2-чақириқ Олий Мажлис 6-сессиясидаги маърузасидан келиб чиқадиган биринчи навбатдаги вазифалар тўғрисидаги баёнини бажариш бўйича “Ўзбектуризм” Миллий Компаниясида амалий чора-тадбирлар ишлаб чиқилди. Экспорт истиқболлари ва мўлжалланган инвестиция лойиҳалари энг аввало хорижий инвестициялар ҳисобига амалга ошириладиган лойиҳа бўйича бажарилиши, корхоналарни ҳусусийлаштириш, кенг қўллаб-қувватлаш, давлат мулкини самарали бошқариш ва ишончли бошқарувчиларни танлаш бўйича қатор ишлар қилинди. Жумладан, “Ўзбектуризм” Миллий Компанияси томонидан инвестиция дастурига 3 та инвестиция лойиҳаси киритилди.
Самарқанд шаҳрида “Президент” меҳмонхонасини қуриш ва Урганч шаҳридаги “Хоразм” меҳмонхонасини тубдан таъмирлаш масалалари юзасидан Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1999-йил 31-декабр “Ўзолмонхотелз” ўзбек-олмония қўшма корхонасини тузиш ҳақида”ги 549-сонли қарори қабул қилинган эди. Ҳозирги кунга келиб, Самарқанд шаҳридаги “Президент” меҳмонхонаси фойдаланишга топширилди.
Бундан ташқари 2000-йил 26-июнда янги тузилган “ЎзтурХива” қўшма корхонасининг таъсис ҳужжатлари имзоланди. Бунда Ўзбекистон томонидан Тошкент ва Хоразм вилоятларининг ҳокимлари ва “Ўзбектуризм” Миллий Компанияси, чет эл ҳамкори сифатида Франциянинг “Буиг Батиман” компанияси Ўзбекистон иқтисодиётига бевосита 1,8 млн. АҚШ долл. миқдорида сармоя киритиш билан иштирок этди. Техник-иқтисодий асос ишлаб чиқилди, манфаатдор вазирликлар ва идоралар билан келишилди ва Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2000-йил 13-декабр 686-ф-сонли фармойиши билан тасдиқланди.
Ҳозирги кунда Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг тегишли қарори лойиҳаси ишлаб чиқилмоқда. Қўшма корхонанинг низом сармоясини шакллантириш мақсадида банк тизимида валута ва сўм ҳисоб рақамлари очилди.
Вазирлар Маҳкамасининг 2001-йил 24-апрелдаги 181-сонли “Олмония билан иқтисодий алоқаларни чуқурлаштириш чоралари ҳақида”ги қарорини бажариш мақсадида “Ўзбектуризм” Миллий Компанияси мутахассислари томонидан Бухородаги “Бухоро” меҳмонхонасини таъмирлаш лойиҳалари кўриб чиқилди ва ҳозирги кунда техник-иқтисодий асос ишлаб чиқилди. Лойиҳа Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасига тасдиқлаш учун киритилди.
Шунингдек, “Ўзбектуризм” Миллий Компанияси томонидан Ўзбекистон Республикаси инвестиция дастурини амалга ошириш мақсадида “Чорсу” меҳмонхонасини таъмирлаш ва янгилаш бўйича техник - иқтисодий асос ишлаб чиқилди, манфаатдор вазирликлар ва идоралар билан келишилди ва Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2001-йил 3-январ ф-4 фармойиши билан тасдиқланди.
“Чорсу” меҳмонхонасини таъмирлаш бўйича Туркиянинг “Эмсаш” компанияси билан қўшма корхона шартномаси имзоланди ва ҳозирда таъмирлаш ишлари бошлаб юборилган. Ушбу лойиҳага мувофиқ республикага инвестиция сифатида келувчи чет эллик ҳамкор улуши 7,5 млн. АҚШ долларини ташкил этади. Ўзбекистон Республикаси раҳбарияти томонидан 2001-йил 3-майдаги 3585-сонли топширигига асосан 1-даражали Ўзбекистон Миллий банки ва Туркиянинг “Тур Эксим банки” ўртасидаги кредит ажратиш масалалари туркия ҳукумати томонидан кўриб чиқилди. Шунингдек, раҳбарият тавсияси билан Туркиянинг “АЛАРКО АЛСИМ” фирмаси билан алтернатив бўйича шу лойиҳага тегишли ишлар олиб борилмоқда.
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2001-йил 16-мартидаги 131-сонли қарори ва “Ўзбектуризм” Миллий Компанияси бошқарувининг 2001- йил 2-мартдаги 13-сонли қарорига мувофиқ меҳмонхоналарда сервис хизматини яхшилаш, туризм соҳасига оид кадрларни тайёрлаш ва кўрсатилаётган хизматлар сифатини халқаро стандартлар даржасига олиб чиқиш мақсадида “Афросиёб” (Самарқанд), “Бухоро” (Бухоро) меҳмонхоналари 2001-йил 1-майдан Германиянинг “Инпро Ҳотелс” компанияси тасарруфига ўтказилди. Ҳозирги кунда ушбу меҳмонхоналар “Афросиёб Палас” ва “Бухоро Палас” деб юритилмоқда.
Корхоналарни ижтимоий инфратузилма обектларини сақлаш билан боғлиқ харажатлардан озод қилиш мақсадида “Ўзбектуризм” Миллий Компанияси Бухоро шаҳридаги “Варахша” ташқи иқтисодий туристик ишлаб чиқариш мажмуасининг Давлатга қарашли обектларини давлат тасарруфидан чиқариш ва ҳусусийлаштиришнинг 2001-йилга мўлжалланган дастурига киритди. Мазкур дастурга биноан мажмуани 2001-йилда масъулияти чекланган жамиятга айлантириш мақсадида “Варахша” меҳмонхонаси инвентаризацияси қилиниб, Давлат Мулк қўмитасига тегишли ҳужжатлар топширилди.
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2001-йил 9-мартидаги Қарорига асосан ҳиссадорлик жамиятларининг жамоа улушини 10% га камайтириш ва уни эркин савдога қўйиш бўйича тегишли чора - тадбирлар ўтказилди. Давлат Мулк қўмитасининг 2001-йил 12-декабрдаги буйруғига асосан “Варахша” ташқи иқтисодий туристик ишлаб чиқариш мажмуасини “Ледекс” фирмаси (Россия) 135 млн. сўмга (ҳозирги 75%ни) сотиб олди. Шу қарорнинг 4-иловасига киритилган “Қорақалпоқтуризм”, “Намангансайёҳ”, “Кўксарой” ҳиссадорлик жамиятларининг давлат улуши баҳоланиб, Давлат Мулк қўмитаси томонидан белгиланган тартибда сотилди.
“Ўзбектуризм” Миллий Компанияси таркибида 3 та қўшма корхона мавжуд бўлган. Мазкур қўшма корхоналарнинг 2001-йил 9 ойлик иш якуни бўйича кўрсатган иш ва хизматлар ҳажми 586,6 млн. сўмни ёки бу Миллий Компания томонидан кўрсатилган хизматлар, ишлар ҳажмининг 7,6%ини ташкил этади³. Ушбу қўшма корхоналарнинг экспорт ҳажми 1676,5 минг АҚШ долларини ёки 8,1%ни ташкил этади. Бундан Миллий Компания томонидан олиб борилаётган халқаро фаолият республикамизнинг туристик имкониятларини хорижий давлатларга танитиш, Ўзбекистоннинг жаҳонга кенг танилиши ва туризм борасида ривожланган давлатлар қаторидан жой эгаллашини таъминлашдан иборат эканлиги намоён бўлади. “Ўзбектуризм” Миллий Компанияси томонидан халқаро туризм бозорига интеграциялашувни янада тезлаштириш мақсадида бир қатор халқаро муносабатлар ривожлантирилмоқда.
Австрия, Германия туристик ташкилотлари ва компаниялари билан музокаралар олиб бориш натижасида икки томонлама туризм соҳасидаги ҳамкорлик ҳужжатлари имзоланди. “Ўзбектуризм” Миллий Компанияси Бутунжаҳон туристик ташкилотининг Сеулда ўтказилган 14-Бош Ассамблеясида иштирок этди. Бутунжаҳон туристик ташкилоти ва ЮНЕСКО ҳомийлигида “Буюк Ипак йўли” лойиҳаси бўйича туризмни қўллаб-қувватловчи халқаро инвестиция жамғармасини очиш масаласи муҳокама қилинди. МДҲ дел эга циялари ушбу жамғармани айнан Ўзбекистонда очишни қўллаб-қувватладилар ва бу масала Бош Ассамблея қарорларига киритилди. Мазкур масала ЮНЕСКО вакиллари ҳамда Марказий Осиёдаги лойиҳаларни мувофиқлаштирувчилар билан муҳокама қилинди.
Шуни алоҳида таъкидлаш жоизки, “Ўзбектуризм” Миллий Компанияси билан Америка Қўшма Штатларининг савдо ва тараққиёт бўйича агентлиги ўртасида ўзаро аҳдлашув тўғрисида меморандум имзоланди. Туризм соҳасига инвестицияларни жалб қилиш масалалари кўриб чиқилди. Миллий Компания ўз фаолияти давомида хорижий давлатларда бўлиб ўтаётган туристик кўргазма ва биржаларда фаол иштирок этиб келмоқда. Жумладан, Япония, Германия, Италия, Англия, Франция ва бошқа мамлакатларда бўлиб ўтаётган туристик кўргазмаларда Ўзбекистоннинг туристик имкониятларини кенг очиб бермоқда.
Иштирок этаётган дел эга циянинг асосий мақсади, Ўзбекистонни бой тарих ва маданиятга, ноёб туристик имкониятга эга бўлган мустақил давлат сифатида дунёга танитиш ҳамда хорижий туристлар оқимини кўпайтиришдир. Кўргазма иш кунларида “Ўзбекистонда туризм кунлари”нинг ўтказилиши, Ўзбекистоннинг туристик имкониятлари экспозицияси, стендлар, республика ҳақидаги видео роликлар намойиши, ўзбек гуруҳларининг концертлари, миллий таомлар тақдимотининг ўтказилиши чет элликларда катта қизиқиш уйғотди.
Олиб борилаётган бундай тадбирлар натижасида республикамизга келаётган хорижий туристларнинг сони йил сайин ортиб бормоқда. Фақатгина 2001-йилда Афғонистондаги антитеррористик хатти-ҳаракатлар натижасида ўлкамизга келувчи туристларнинг сони қисқарди, бироқ бу ҳол 2002-йилда бартараф этилди. Шунингдек, 2003-йил май ойида Тошкентда Европа тикланиш ва тараққиёт банкининг йиллик йиғилиши ўтказилиши натижасида чет эллик туристларнинг мамлакатимизга бўлган қизиқишлари бундан ҳам ортиб к этди.