|
19-мавзу. Банк инқирозлари
Режа
Инқирози тушунчаси
Инқироз босқичлари
Дунё мамлакатларида бўлган инқирозлар
1. Инқирози тушунчаси
Инқироз - бурилиш нуқтаси, натижада кескин, кескин ўзгариш, қийин ўтиш даври. 19-асрда иқтисодиётга "инқироз" тушунчаси ўтди. Ўша пайтда шаклланган инқирознинг иқтисодий контсептсияси капиталистик иқтисодий тизимда тебранишлар ва салбий ҳодисалар, тўсиқлар билан тавсифланган исталмаган ва драматик босқични англатади. Аммо бу таърифда иқтисодиётнинг ривожланиши ва ишлашининг турли хил схемалари ва босқичлари ҳисобга олинмайди. Шунинг учун инқирознинг классик таърифи ўрнига "молиявий инқироз" ва "иқтисодий инқироз" деган ноаниқ тушунчалар алмаштирилди.
Иқтисодчи Жон М. Кейнс инқироз феноменини кескин ўсиш тендентсиясидан пастга қараб кескин ўзгаришини, аксинча, аксинча жараёнда бундай кескин бурилиш тез-тез содир бўлмаслигини тавсифлади. Узоқ вақт давомида инқироз тушунчаси иқтисодий ривожланишда конъюнктура назариялари схемасида мустаҳкам ўрин эгаллаб келган. Масалан, Спиетҳофф тсиклик схемаси босқичларни ўз ичига олади: турғунлик - биринчи кўтарилиш - иккинчи кўтарилиш - энг юқори даража - капитал этишмаслиги - инқироз. Аср бошларида ишлаб чиқилган Гарвард схемасида қуйидагилар ажратилган: депрессия - тикланиш - фаровонлик - молиявий стресс - саноат инқирози (Англия депрессиясидан - тикланиш - фаровонлик - молиявий танглик - саноат инқирози).
Карл Маркс ижтимоий ривожланишдаги инқирозларнинг манбаи хусусий мулкка асосланган ва шу тариқа манфаатлар тузилиши ва тўқнашувига таъсир қилувчи иқтисодиётдир, деб таъкидлаган. Мамлакатимиздаги сиёсатчилар ва мафкурачилар шундан келиб чиқиб, хусусий мулкни йўқ қилган ижтимоий-иқтисодий шаклланиш инқироз эҳтимолини истисно қилади деган позитсияни чиқариб ташлашди. Шунинг учун инқироз ўрнига "ўсишдаги қийинчиликлар", "ривожланиш муаммолари", "турғунлик" каби атамалар ишлатилган ва моҳиятан бир хил жараёнларни акс эттирган.
Молиявий инқироз бу инфлятсия, қимматли қоғозлар нархларининг ўзгарувчанлиги, бюджет даромадлари ва харажатлари ўртасидаги кескин фарқ, миллий валюта курсининг беқарорлиги ва пасайиши, ўзаро бўлмаган хўжалик юритувчи субъектларнинг тўловлари, муомаладаги пул массасининг пул муомаласи қонуни талабларига мос келмаслиги ...
2008 йилдаги глобал молиявий инқирознинг намоён бўлишининг асосий шакллари, биринчи навбатда, ипотека компаниялари, банклар ва тўсиқ фондларининг зарарланиши ва банкротлиги, аҳолининг, асосан, ўрта синф ва кам таъминланган одамларнинг турмуш даражасининг пасайиши. даромадлар, шунингдек ишчиларни оммавий равишда ишдан бўшатиш ва нархларнинг ошиши.
Молиявий инқироз - бу молия бозорлари ва молия сектори институтлари, пул муомаласи ва кредит, халқаро молия (мамлакат сегменти), давлат, коммунал ва корпоратив молияни мунтазам равишда қамраб оладиган ва иқтисодий фаолиятга ўрта ва узоқ муддатли салбий таъсир кўрсатадиган инқироз. мамлакат ва аҳоли фаровонлиги динамикаси бўйича, шунингдек қуйидагича намоён бўлди:
молия сектори ва молия бозорларида - фоизларнинг кескин ўсиши, муаммоли банклар ва банк бўлмаган молия институтларининг улушининг тобора ортиб бориши, муаммоли қарзлар, иқтисодиёт ва уй хўжаликларига бериладиган кредитларнинг сезиларли даражада камайиши, занжирли банкротлик, банк ва бошқа молиявий фаолиятнинг зарарли модели, инвеститсия молиявий фаолиятига нисбатан спекулятивлик устунлиги, қимматли қоғозлар нархларининг катта пасайиши, тўлов тизимининг тобора қулаши билан ҳисоб-китобларнинг кечикиши, деривативлар бозорида катта йўқотишларнинг пайдо бўлиши , домино эффекти бўлган молиявий бозорлар ва молия институтларининг ликвидлигини тўхтатиш, банк ваҳимаси;
халқаро молия соҳасида - миллий валютанинг назоратсиз равишда пасайиши, капиталнинг мамлакатдан катта қочиши, ташқи қарзларнинг ва давлат ва тижорат ташкилотлари томонидан тўланмаган тўловларнинг назоратсиз ўсиши, тизимли таваккалчиликни халқаро бозорга ва бошқа мамлакатларнинг молия бозорларига ўтказиш;
пул муомаласи соҳасида - сурункали инфлятсияга ўтиш, миллий валютадан қочиш, ички бозорга қаттиқ хорижий валютани тез суръатларда киритиш, пул суррогатларининг пайдо бўлиши билан нархларнинг кескин назоратсиз кўтарилиши;
давлат молия соҳасида - олтин-валюта захиралари ва ҳукуматни барқарорлаштириш фондлари қийматининг кескин пасайиши, дефитситнинг пайдо бўлиши ёки инқироз оқибатида бюджет камомадининг кучайиши, солиқ йиғиш ҳажмининг тез пасайиши, а давлат харажатларини бюджет томонидан молиялаштиришнинг пасайиши ва ички давлат қарзининг назоратсиз ўсиши.
Ҳозирда дунёда инқироз таъсирини бошидан кечирмаган компания ёки соҳа деярли йўқ. Жаҳон молиявий инқирозининг тарқалиш механизмлари сифатида 2008 йилда банклар, суғурта компаниялари, ипотека компанияларининг бир қатор банкротликлари, банкларнинг зарарланиши, қарзларнинг қайтарилмаслиги, ликвидлик инқирози мавжуд бўлиб, бу маблағларни хавфли активлардан тез чиқариш ва ўтказиш билан боғлиқ. уларни хавфли бўлмаган бозор сегментларига, банклараро кредитлар учун фоиз ставкаларининг ўсишига, қайта молиялаштириш муаммоларига, дунёдаги деярли барча иқтисодиётларда ўсишни пасайишига ва бошқаларга. 2008 йилда аксарият мамлакатларда асосий иқтисодий кўрсаткичларнинг ёмонлашиши ва шу йилнинг охирида юзага келган глобал ретсессия кўринишида ўзини намоён қилган глобал молиявий инқироз.
Юқорида айтиб ўтилганидек, инқирознинг ижобий томони ҳам бор. Хитой тилидаги инқироз иккита иероглиф билан белгиланади, улардан биринчиси "қулаш ва хавфли вақт" деган маънони англатади, иккинчиси - "янги имкониятлар". "Чтобы воспользоваться редким шансом, надо тщательно, но быстро выявить слабые стороны, а затем принять решительные меры, чтобы ускорить ее тылы. И тогда обретя устойчивое положение, вы сможете делать шаги, которые в будущем надолго обеспечат конкурентное преимущество: инвестировать в разработку новых продуктов ва ҳоказо. ".
Do'stlaringiz bilan baham: |
