ko'pgina olimlar tamonidan o'rganilgan. Masalan, o'zbek xalqining kelib chiqishi
masalasini, uning qadimgi tarixini o'rganishda taniqli sharqshunos, arxeolog
olimlar professorlar A.Yu.Yakubovskiy, S.P. Tolstov, akademiklar Ya. G'ulamov
masalasiga doir‖) o'zbek va rus tillarida maxsus risola chop qildi.Ushbu risola
ruhiyati asosida 1942 yilda Toshkentda O'rta Osiyo xalqlarining etnogenezi
masalalari bo'yicha maxsus sessiya o'tkazildi. Bu sessiyada qator ma'ruzalar
tinglandi va O'rta Osiyo xalqlari etnogenezi va etnik tarixining asosiy yo'nalishi va
ilmiy - metodologik asoslari belgilab olindi. O'zbek xalqining etnogenezi va etnik
―Древний Хорезм‖.- М.,1948; По следам древне Хорезмийской цивилизации.-М, 1948;
Я.Гуломов`.. ―Xoразм сугориш тарихи‖.-T., 1959; K.. Шониѐзов. ―Ўзбек халкининг шаклланиш жараѐни‖.
22
tarixi bo'yicha keyingi yillardagi tadqiqotlar mana shu ilmiy - metodologik
yo'nalishda olib borildi hamda uning yechimiga qator aniqliklar kiritildi. Ana
shunday fundamental tadqiqotlardan biri akademik Karim Shoniyozovning
vafotidan so'ng 2001-yilda chop etilgan ―O'zbek xalqining shakllanish jarayoni‖
nomli monografiyasi bo'ldi.
Bu asarda turkiy komponentga ko'proq e'tibor berilib, o'zbek etnogenezining
asosiy komponentlaridan, o'q ildizidan biri bo'lgan mahalliy asosi soyada qolgan.
Akademik A. Asqarovning 2007-yilda Toshkentda chop qilingan ―O'zbek
xalqining etnogenezi va etnik tarixi‖nomli monografiyasida, bu masala bo'yicha
undan avval taqrizlarda ko'rsatilgan kamchiliklar hisobga olinib, tadqiq
qilinayotgan ushbu masala ilmiy asosda, har tomonlama yoritib berilgan. Ammo
bu asarda xorazmiylar va Xorazm vohasida yashagan qadimgi etnik guruhlar
haqida so'z yuritilsada, o'zbek xalqining shakllanishida ularning roliga kamroq
e'tibor qaratilgan. Shuni hisobga olib, biz o'z tadqiqotimizda Xorazm vohasida
yashagan qadimgi etnik guruhlarning o'zbek elatini shakllanishidagi roliga ko'proq
e'tibor bermoqchimiz.
Ma'lumki mil.avv. II ming yillikning oxiri va I-ming yillikning birinchi
choragi davomida Orol dengizining janubiy sohillarida, quyi Amudaryo havzasida,
Bronza (jez) davrining oxiri va ilk temir asrida, uzoq davom etgan tarixiy
rivojlanish jarayonida Xorazm vohasida yashagan turli turkiy - sug'diy etnik
guruhlarining qo'shilishi, aralashib ketishi natijasida Hind-Evropa tillari oilasiga
mansub Sharqiy Eron tili lahjasida so'zlashuvchi, keyin turklashib ketgan o'zbek
xalqi ajdodlarining ilk umumiy etnik birligi sifatida dastlabki Xorazm elati
shakllangan.
O'zbek etnosining tub negizi, shu zaminning avtoxton so'g'diy va turk etnik
qatlamlarining uzoq asrlar davomida yonma - yon birga, qo'ni-qo'shni bo'lib
yashab kelganligi, tarix taqozasi bilan ular o'rtasidagi iqtisodiy, siyosiy,
etnomadaniy aloqalar mustahkamlanib asta-sekin ularning etnik jihatdan birlashib
ketishiga, oqibat natijada yangi etnos o'zbek xalqning shakillanishiga olib keldi.
23
O'zbek xalqi shakllanish tarixi uzoq davom etgan etnogenestik jarayonlar
natijasidir. Bu jarayonlar, ya'ni o'zbeklarning etnogenezi XI asrgacha davom etadi
va g'arbiy qoraxoniylar davlati doirasida, XI-XII asrlarda o'zbek xalqi uzil-kesil
shakllanadi. Shundan so'ng o'zbek xalqining etnik tarixi boshlandi.
O'zbeklarning etnik tarixi davomida, unga keyinroq qo'shilgan etnik
komponentlar o'zbek etnosi tarkibini deyarli o'zgartira olmadilar, balki uning
bag'rida yashab, ma'lum bir tarixiy davrdan so'ng o'zbek xalq tarkibiga singib
ketdilar. O'zbek xalqining millat sifatidagi tarixi XIX asr oxiri - XX asr
boshlaridan boshlandi.
Millat shakllanishi ham xalqning tarkib topishi kabi uzoq davom etgan tarixiy
va etnomadaniy jarayon bo'lib, kamolat bosqichidirki, bu bosqichgacha kо'tarilgan
xalqning davlati millat nomi bilan yuritiladi, suveren davlat sifatida ichki va tashqi
siyosatini mustaqil yuritadi, millat tili davlat tili maqomini oladi, uning davlat
chegaralari qat'iy, dahlsiz bo'lib, jahon xamjamiyati tomonidan tan olinadi. Demak
til, territoriya, etnomadaniy, iqtisodiy -xo'jalik birligi asosida tarkib topgan kishilar
birligi millat hisoblanadi.
O'rta Osiyo xalqlari, jumladan o'zbek xalqining kelib chiqishi haqida turli
kontseptsiyalar, qarashlar mavjud:
Do'stlaringiz bilan baham: 
