18-mavzu: Kartoshkani ahamiyati, biologiyasi,navlari va yetishtirish texnologiyasi Reja

6. Haqiqiy mozaika va krapchatost. Bu kasalliklarni X va 5 viruslar chaqiradi. Kasallik belgisi bargda u yoki bu darajada ifo­dalangan turli kattalikdagi och dog‘lar ko‘rinishida bo‘lib, ba’zan krapchatostda barglar kuchsiz deformatsiyalangan bo‘ladi. Tupning yuqorisi quriydi. Ko‘pchilik navlarning o‘simliklarida X va S vi­ruslari yashirincha holda keng tarqalgan bo‘ladi va hosildorlikni ka­maytiradi. Boshqa viruslarning birlashishi bularning faoliyatini jadallashtiradi. Viruslar tuganakda saqlanadi va kasallangan o‘simliklar sog‘lom o‘simliklarga tekkanda u o‘tadi.
7. Stolburli so‘lish. Keng tarqalgan bo‘lib, chaqiruvchi miko­plazmali mikroorganizmlar tashuvchisi esa issiqsevar sikadalar hisoblanadi. Kasallikning dastlabki boshlanish alomatlari yuqori barglarning kichiklashi, bo‘lakchalari chetida xloroz, bargning rang­sizlanishi, asta-sekin ildiz quriy boshlaydi. Ba’zan yon shoxlar o‘sib, poyada havo tuganakchalari hosil qiladi. 7—10 kun o‘tgach, kasal o‘simliklar quriy boshlaydi.
Hozirgi vaqtda stolbur—tuganakning ipsimon o‘simtalar hosil qilishining asosiy sabablaridan biridir. Stolbur so‘lish yoki tuga­naklardan ingichka, ipsimon o‘simtalar hosil qilishi hosilni 70—80 % gacha kamaytiradi. Ipsimon o‘simtali tuganakdan ko‘karib chiqqan o‘simlik kudryash deyiladi. Kasallikning asosiy belgisi, poyalar ko‘payib (10—15 va ziyod) ingichka, o‘simlik past bo‘yli, barg shakli o‘zgargan bo‘ladi. Yuqori toq yonbarglar o‘sib, yonbarglarning soni esa kamayadi. O‘simlik gullamaydi va mayda tuganaklar hosil qiladi.
Kartoshkaning ipsimon o‘simtalanishiga stolbur so‘lishdan tashqari alvasti (jin) supurgi, gotika, barglarning bujmayishi kabi virusli kasalliklar ham sabab bo‘ladi.
Bundan tashqari, tuganak tugish davrida harorat rejimining o‘zgarishi, tuproq eroziyasining buzilishi, kislorodning yetishmas­ligi, tuganak va o‘simtalarning mexanik shikastlanishi oqibatida moddalar almashinuvining noto‘g‘ri o‘tishi natijasida ham kuzati­ladi. Kasallik bu ko‘rinishda tuganaklar bilan o‘tmaydi.
O‘zbekistonda ingichka ipsimon o‘simtalar bahorda ekilgan kar­toshka tuganak tugishi yozning issiq kunlariga to‘g‘ri kelganda omma­viy tus oladi. Yozda ekilgan kechki kartoshkada kam uchraydi. Ipsimon o‘simtali tuganaklar ekishga mutlaqo yaramaydi.