18-mavzu: Kartoshkani ahamiyati, biologiyasi,navlari va yetishtirish texnologiyasi Reja

Kelib chiqishi va tarqalishi.Kartoshkaning vatani Janubiy Amerika (Peru, Chili, Chiloe oroli va boshqalar) hisoblanadi. Chunki, And tog‘lari va Tinch okeani sohillarida bu ekinning hozir ham ko‘plab yovvoyi, yarim yovvoyi turlari o‘sadi. Akademik S.M.Bukasov, S.V.Yuzepchuklarning 1925—1932 yillardagi Markaziy va Janubiy Amerikaga safarlari tufayli kartoshkaning boy genofondi to‘plandi.
Professor L.Ye.Gorbatenkoning ta’kidlashicha, hozirgi vaqtda kartoshkaning 211 ta turi ma’lum. Amerikadan (Chilidan) kartoshka 16 asr o‘rtalarida Ispaniyaga keltirilib, undan Yevropaning boshqa mamlakatlari Italiya, Fransiya, Gollandiya kabilarga tarqalgan. Ros­siyaga kartoshkaning keltirilishi Pyotr I nomi bilan bog‘liq bo‘lib, 17 asr oxirlarida Gollandiyadan Kamchatka, Alyaskaga olib kelingan. Bi­roq u 19 asr o‘rtalarida bizda keng tarqaldi.
O‘zbekistonda kartoshka 150 yildan beri ekilmoqda. Kartoshkachilik dunyo dehqonchiligida rivojlanayotgan tarmoq bo‘lib, ekin maydoni 1991 yilda 17,7 mln gektar bo‘lgan bo‘lsa, 2006 yilda 3,1 mln gektarga kengaydi. Yalpi hosil esa 265,9 mln tonnaga ko‘tarilib, har gektardan hosildorlik 16 tonnani tashkil etmoqda.
Kartoshkachilik rivojlangan mamlakatlar Rossiya (4,4 mln. ga), Xitoy (4 mln. ga), Polsha (2,2 mln. ga), Germaniya (0,7 mln. ga), AQSh (0,5 mln. ga) kabilar hisoblanadi.
Dunyoning yettita mamlakati Gollandiya, Belgiya, Buyuk Britaniya, Daniya, AQSh, Germaniya, Shveysariyada har gektardan olinadigan kar­toshka hosildorligi Z50—400 sentner va undan ziyodni tashkil etadi. Eng kam hosildorlik (50—60 s. ga) Peruda olinadi. O‘zbekistonda mutaqillikkacha kartoshka maydoni 40 ming gektarni tashkil etgan bo‘lsa, 2006 yilga kelib 52,4 ming gektarni, hajmi esa 351,2 dan 1015,1 ming tonnagacha oshib, hosildorlik 2 marta ko‘tarilib, gektaridan 19 tonnani tashkil qildi. Aholi jon bo­shiga har yili 45-50 kilogramm kartoshka ishlab chiqarilmoqda.
Samarqand viloyati Respublikamizning kartoshkachilik rivojlangan viloyatlaridan hisoblanadi va unga yetishtiriladigan kartoshkaning 25 % ulushi to‘g‘ri keladi.