18-amaliy mashg’ulot Mavzu: Gaz haydashni loyihalashtirish

---

18-amaliy mashg’ulot 
Mavzu: Gaz haydashni loyihalashtirish. 
Qatlam burchaklari tik tushgan bir xil tog‘ jinslaridan tuzilgan, 
o‘tkazuvchanligi yaxshi uyumdan qovushqoqligi kichiq neftni siqib chiqarish uchun 
qatlamga gaz yoki havo haydash qo‘l keladi. Bunday qatlamga gaz uyumning gaz 
do‘ppisi qismiga, agar do‘ppi bo‘lmasa uyum yuqori qismiga haydaladi. Uyum 
yuqorisiga gaz haydashdan maqsad sun’iy gaz do‘ppisini hosil qilish va uyumning 
ishlash rejimini gaz bosimi rejimiga aylantirishdan iboratdir. 
Qovushqoqligi yuqori kam o‘tkazuvchan qatlamga va qatlam bosimini 
ushlash maqsadida xaydalgan gaz samarasiz bo‘ladi. Bunday holatda gaz ishini 
meyorlash kiyin, gaz tezda quduqlardan chiqib ketishi va foydali ish bajarmasligi 
kuzatiladi. 
Haydalayotgan gaz miqdori shunday bo‘lishi kerakki, u mavjud katilam 
bosimini uzokrok saqlashi kerak. Xaydalayotgan gaz xajmi qazib olinayotgan 
maxsulot (neft, suv va gaz) xajmiga teng, xatto undan ortikrok bo‘lishi ham kerak. 
Buni amaliy ro‘yobga chiqarish kiyin. Agar qatlamdan olinayotgan gazning 70-80 % 
ini qatlamga kaytarilsa, xaydalgan xolda yana qatlam bosimining tezda tushishini oldi 
olinadi. 
Qatlam dastlabki ishlash davridan qatlam bosimini ushlash maqsadida gaz 
yoki havo haydash uchun katta kuvvatdga ega bo‘gan kompressor stansiyasini 
kurishga to‘g‘ri keladi.Xaydalayotgan gaz bosimi qatlam bosimidan 10-20 % yuqori 
bo‘lish kerak. Bunday kompressor stansiyasini kurish katta miqdorda mablag talab 
etadi. Shuning uchun qatlamga suv haydash ishlatishning keyingi davrlarida, bosimi 
10-20 MN/m
2 
ga teng bo‘lgan vaqtdan kompressorlar yordaimda amalga oshiriladi. 
Gaz yoki havo haydash uyumning gumbaz qismida joylashgan quduqlar 
orqali amalga oshiriladi. Qatlamdan olinayotgan tabiiy neft’ tarkibidagi gaz qatlamga 
haydash uchun yaxshi ishchi agent hisoblanadi. Agar gaz do‘ppisi bo‘lmasa, 
qatlamning gumbaz qismiga havo xaydalsa ham bo‘ladi. 
Quduqqa xaydalayotgan gaz yoki havo miqdorini, tajriba orqali quduqning 
qabul qilish kobiliyati orqali aniqlanadi. 

---

 
Quyidagi shart uchun qatlam bosimini ushlash uchun gaz haydash jarayonini 
loyihalashtirish. Proporsianallik koeffitsiyenti с=24900 m
3
/MPa
2
). Haydash 
vaqtidagi quduq tubi bosimi р
h tub
=10 MPa, Q
gn
=60 m
3
/m
3
, o‘rtacha qatlam bosimi 
to‘yinish bosimidan kichik 
р̅
қ𝑎𝑡
= 8,5
MPa; neftda gazning erish koeffitsiyenti α=5
m
3
/(m
3
·MPa), qatlam harorati Т
qat
=303 К, neftning hajmiy koeffitsiyenti b
qatn
=1,15, 
gazsizlantirilgan neft zichligi ρ
nd
=852 kg/m, qatlam suvining hajmiy koeffitsiyenti 
b
qats
=1,01. 
Yechilishi. Sutkada qazib olingan flyuidlar hisobidan qatlamda bo‘shagan 
hajim. 
Standart sharoitda gazni haydash miqdorini quyidagi formula orqali 
aniqlaymiz(29.1): 
m
3
/sut. 
(29.2) formula bo‘yicha bitta haydovchi quduqning qabul qiluvchanligini 
aniqlaymiz q
GST
=24900(10
2
-8,5
2
)=678525 m
3
/sut. 
(29.3) formula bo‘yicha haydovchi quduqlar sonini aniqlaymiz 
n=3387981/678525=5. 
Shunday qilib, qatlam bosimini ushlash uchun har bir sutkada 5 ta quduqdan 
3,38·10
6
m
3
gaz haydash kerak.