17-мавзу: тарбия жараённинг мазмун ва моҳияти. Тарбиявий таъсир этиш усуллари, воситалари ва уни амалда қЎллаш шакллари

Топшириқ ўқувчиларда меҳнат, ижтимоий хулқ ва ҳаётий тажриба 
кўникмаларини шакллантириш мақсадида қўлланиладиган усул. Ўқувчиларнинг 
топшириқларни жамоа бўлиб бажаришлари уларда ижтимоий хулқ тажрибаларини 
шакллантиришда алоҳида аҳамиятга эга. Ўқувчилар ўз кучларини умум ишига сарфлашга, 

---

жамоа учун масъулиятни ҳис этишга ўрганадилар, меҳнат қилиш ўқувчиларнинг 
ҳаракатларини шакллантиради, мустаҳкамлайди. 
Педагогик талаб турли хатти-ҳаракатларни бажариш ҳамда фаолиятда иштирок 
этиш жараёнида ўқувчи томонидан амал қилиниши зарур бўлган ижтимоий хулқ-атвор 
меъёрлари. Педагогик талаб тарбиянинг энг муҳим усулларидан биридир. Педагогик талаб 
маълум ҳаракатларни рағбатлантирувчи ёки тўхтатувчи ҳамда ўқувчини оқилона 
ҳаракатларни бажаришга ундовчи характерга эга бўлиши мумкин.
Рағбатлантириш ва жазолаш методлари. 
Рағбатлантириш тарбияланувчининг хатти-ҳаракати ва фаолиятига ижобий баҳо 
бериш асосида унга ишонч билдириш, кўнгилини кўтариш ва уни қўллаб-қувватлаш 
усулидир. Ўқитувчи ҳар бир ўқувчи шахсида рўй бераётган ижобий ўзгаришларни англаш 
олиши зарур. Шундагина ўқувчи ўзининг камолга етаётганлигини ҳис қилади, унда ўз 
кучига нисбатан ишонч пайдо бўлади. Уни ҳурмат қилишади, унга ишонишади, унинг 
фикрлари билан қизиқишади, унга қулоқ солишади, демак, у жамоада ўз ўрнига эга. 
Ўқитувчи ана шундай ҳолатнинг юзага келиши учун рағбатлантирувчи усуллардан 
фойдаланади. Ўқувчининг янада ижобий сифатларга эга бўлишга интилишига ёрдам 
беради. Мактаблар тажрибасида рағбатлантиришнинг қуйидаги турлари қўлланилади: 
Ҳар қандай рағбатлантириш мавжуд педагогик талабларга мувофиқ бўлиши, кетма-
кет бўлмаслиги зарур, шунингдек, ўқувчини ёки унинг хатти-ҳаракатларини ҳаддан 
Рағбатлантириш
Ўқувчининг зиммасига масъулиятли 
вазифа юклаш 
Мақташ (ота-оналар ҳамда ўқувчилар 
жамоаси олдида) 
Мақтов ёрлиғи билан 
тақдирлаш 
Эсталик совғасини бериш (бадиий 
китоб ва ўқув қуроллари) 
Фотосуратини ҳурмат тахтасига 
тахтасига šўйиш 
Махсус стипендиялар 
тайинлаш