17-мавзу. Капитал қўйилмалар ва капитал бозори Асосий ва айланма капитал маблағлар

Номинал фоиз ставкаси – бу жорий пул бирликларида ифодаланган жамғармага ёки ссудага бўлган даромад нормаси.
Реал фоиз ставкаси – бу ўзгармас (яъни, инфляция даражасига кўра ўзгартирилган) пул бирликларида ифодаланган жамғарма ёки ссудага бўлган даромад нормаси.
Фараз қилайлик, i – номинал, Е – реал фоиз ставкаси бўлсин. п – инфляция даражаси суръати, яъни


бу ерда Р₀ – жорий нарх даражаси;
Р₁ – маълум вақт ўтгандан кейинги (бир йилдан кейинги) нарх даражаси;
Фараз қилайлик, қандайдир жорий қиймат М₀ берилган бўлиб, у бир йилдан кейин М₁ бўлсин. У ҳолда М₁ = М₀ ∙ (1+i) .
Пулнинг сотиб олиш кучини аниқлаймиз. Бу ерда ҳозирги сотиб олиш кучи; - келажакда сотиб олиш кучи.
У ҳолда

Бундан реал фоиз ставкаси қуйидагига тенг.

яъни,
Инфляция даражаси (суръати) кичик бўлганда реал фоиз ставкаси қуйидагича ҳисобланиши мумкин:

Умуман олганда, фирмаларнинг талаби моддий капитал неъматга (ускуна, техноогик линия) эмас, балки вақтинча бўш бўлган пул маблағигадир. Ушбу пул маблағини моддий капиталга сарфлаб, улардан фойдаланиш натижасида келажакда оладиган фойданинг бир қисмини пул эгасига қайтариш керак бўлади. Шунинг учун ҳам инвестицияга талаб, бу пул жамғармасига бўлган талаб, фоиз тўлови эса қарзга олинган пулнинг нархидир.
Мисол. Номинал ставка i = 60%; -реал ставка; - инфляция давражаси; =90%.
Формулага кўра қуйидагини ёзамиз:

ёки реал фоиз ставкаси = 15,8 %.
Заёмларнинг қийматини дисконтирлаш. Заёмлар тўлов мажбурияти бўлиб, уларнинг моҳияти шундан иборатки, заём берувчи заём олувчига (кредиторга) маълум муддат ўтиши билан маълум суммада пул тўлайди. Фараз қилайлик, давлат ёки бирор корхонанинг заёми яқин 10 йил ишлаб чиқаришда ҳар йилда 100 сўмдан даромад келтиради, 10 йил ўтгандан кейин пировард дивиденд 1000 сўм бўлсин. Ушбу заёмга заём олувчи қанча тўлашини кўриб чиқамиз. Бунинг учун даромадларнинг дисконтирланган суммасини ҳисоблаб чиқамиз.
(1)
Бу ерда ҳам заём қиймати фоиз ставкасига боғлиқ. 13.25-расмда заёмнинг ҳар хил фоиз ставкаларида дисконтирланган қиймати келтирган. фоиз ставкаси қанча кўп бўлса, заёмнинг қиймати шунча паст бўлади. Масалан, 5 фоизли ставкада заём нархи 1386 сўмни ташкил қилса, 15 фоизда у 747 сўмга тенг бўлади.
Заёмлар муддатсиз бўлганда заём олган шахс чекланмаган муддатда ҳар йили маълум ўзгармас сумма олиб туради. 1000 сўмлик дивиденд берадиган чексиз муддатли заёмнинг нархи қуйидагига тенг:

PDV даромад,

(минг доллар)
2,0 –

1,5 –
1,2 –

1,0 –
0,7 –
0,6 –
0,5 –
i, фоиз
13.25-расм. Заём қийматидан олинадиган дисконтирланган
даромадлар йиғиндиси


Бундай ҳолда PDV қуйидагича ҳисобланади:

Шундай қилиб, агар фоиз ставкаси 5 % бўлса, муддатсиз заёмнинг қиймати сўм бўлади. Агар фоиз ставкаси 20 % бўлса, заёмнинг қиймати 5000 сўмга тенг бўлади.