17 ma’ruza Mavzu: Elektron raqamli imzo algoritmlari Reja

Niqoblash (imitatsiyalash). Uchinchi fodalanuvchi (V) foydalanuvchi (B)ga 

foydalanuvchi  (A)  nomidan  ma’lumot  jo‘natadi.  YUqorida  sanab  o‘tilgan: 

modifikatsiyalash,  soxtalashtirish,  faol  modifikatsiyalash,  niqoblash  kabi  aloqa 

tizimi  qoidalarining  buzilishini  oldini  olish  maqsadida  raqamli  signaturadan  – 

raqamli imzo va uzatiladigan ma’lumotning biror qismini to‘la o‘z ichiga oluvchi 

raqamli shifrmatndan iborat bo‘lgan ma’lumotdan foydalaniladi. 

Takrorlash. Foydalanuvchi (V) foydalanuvchi (A) tomonidan foydalanuvchi 

(B)ga  jo‘natilgan  ma’lumotni  takroran  (B)ga  jo‘natadi.  Bunday  noqonuniy  xatti–

harakat  aloqa  usulidan  banklar  tarmoqlarida  elektiron  hisob–kitob  tizimidan 

foydalanishda  noqonuniylik  bilan  o‘zgalar  pullarini  talon-taroj  qilishda 

foydalaniladi. Ana shunday noqonuniy usullardan muhofazalanish uchun quyidagi 

chora - tadbirlari ko‘riladi. 

- imitatsiyalashga bardoshlilik – imitabardoshlilik; 

-  kriptotizimga  kirayotgan  ma’lumotlarni  muhofaza  maqsadlaridan  kelib 

chiqib tartiblash. 

 

Elektron  raqamli  imzo  aloqa  tizimlarida  bir  necha  tur  qoida  buzilishlaridan 

muhofaza qilinishni ta’minlaydi, ya’ni: 

-  maxfiy  kalit  faqat  foydalanuvchi  (A)ning  o‘zigagina  ma’lum  bo‘lsa,  u 

holda  foydalanuvchi  (B)  tomonidan  qabul  qilib  olingan  ma’lumotni  faqat  (A) 

tomonidan jo‘natilganligini rad etib bo‘lmaydi; 

-  qonun  buzar  (raqib  tomon)  maxfiy  kalitni  bilmagan  holda 

madifikatsiyalash, soxtalashtirish, faol modifikatsiyalash, niqoblash va boshqa shu 

kabi aloqa tizimi qoidalarining buzilishiga imkoniyat tug‘dirmaydi;  

-  aloqa  tizimidan  foydalanuvchilarning  o‘zaro  bog‘liq  holda  ish  yuritishi 

---

munosabatidagi  ko‘plab  kelishmovchiliklarni  bartaraf  etadi  va  bunday 

kelishmovchiliklar  kelib  chiqqanda  vositachisiz  aniqlik  kiritish  imkoniyati 

tug‘iladi. 

Ko‘p  hollarda  uztilayotgan  ma’lumotlarni  shifrlashga  hojat  bo‘lmay,  uni 

elektron  raqamli  imzo  bilan  tasdiqlash  kerak  bo‘ladi.  Bunday  holatlarda  ochiq 

matn  jo‘natuvchining  yopiq  kaliti  bilan  shifrlanib,  olingan  shifrmatn  ochiq  matn 

bilan birga jo‘natiladi. Ma’lumotni qabul qilib olgan tomon jo‘natuvchining ochiq 

kaliti yordamida shifrmatnni deshifrlab, ochiq matn bilan solishtirishi mumkin. 

Assimetrik  shirflash  algoritmlari  yuqorida  isbotlanganidek,  katta  hajmdagi 

ma’lumotlarni  shifrlash  keng  qo‘llanilmaydi.  Assimetrik  shifrlash  algoritmlari 

kriptografiya  sohasida  asosan  elektron  raqamli  imzo  tizimlarida  keng 

foydalaniladi. 

ERI algoritmlari quyidagi vazifalarni bajaradi: 

-   imzo chekilgan ma’lumot butunligini; 

-  elektron  hujjatga  raqamli  imzo  qo‘ygan  sub’ektni  mualliflikdan  bosh 

tortmasligini ta’minlaydi; 

-  elektron hujjat manbaaining haqiqiyligini aniqlash. 

ERI tizimi quyidagi ikki jarayondan iborat (10.1, 10.2 - rasmlar): 

-   ERIni shakllantirish; 

-  ERI haqiqiyligini tekshirish. 

 

10.1- rasm. Elektron raqamli imzoni shakllantirish jarayoni 

 

10.2 - rasm. Elektron raqamli imzoni tekshirish jarayoni