17. Kredit uyushmalari deganda nimani tushunasiz va uni oddiy banklardan qanday farqli jihatlari mavjud

17. Kredit uyushmalari deganda nimani tushunasiz va uni oddiy banklardan qanday farqli jihatlari mavjud? збекистон Республикасининг "Кредит уюшмалари тўғрисида"ги Қонунига мувофиқ, жисмоний ҳамда юридик шахслар томонидан ихтиёрий тенг ҳуқуқли аъзолик асосида кредитлар бериш ва бошқа молиявий хизматлар кўрсатиш мақсадида тузиладиган кредит ташкилоти кредит уюшмаси деб эътироф этилади. Кенгроқ маънода кредит уюшмаси деганда маблағлар жамғариш ва ўзаро кредитлаш учун жисмоний ҳамда юридик шахсларнинг маблағларини бирлаштирувчи, бундай хизматларни фақат ўз аъзоларига кўрсатувчи кооператив молиявий ташкилот тушунилади. Кредит уюшмаларининг асосий вазифаси - аҳолига молиявий хизматлар кўрсатилишини таъминлашдан иборат. Кредит уюшмалари иқтисодий воситачи вазифасини бажариш билан бир қаторда, ўз аъзоларини ўқитиб-ўргатиш ва уларнинг молиявий саводхонлигини ошириш устида ҳам фаол иш олиб боради, уларга кредитларни тежаш ва улардан оқилона фойдаланишни ўргатади. Кредит уюшмаларининг вужудга келиш тарихи Кредит уюшмаси илк бор 19-аср ўрталарида Европа мамлакатларида кенг тарқалган кредит кооперациясининг алоҳида шаклидир. Илк молиявий кооператив 1844 йил Рочдейл шаҳри (Англия)даги тўқимачилик корхоналарининг ишчилари томонидан ташкил этилган. 19-асрнинг 60-йилларида матлубот ғоясини Германия ва Австрияда Фридрих Райффайзен ва Германом Шульце-Делич рўёбга чиқарди. Улар матлубот ҳаракатининг шаклланишида катта рол ўйнади ва кредит уюшмаларининг иш принциплари кенг тарқалишига имконият яратди. Райффайзен қишлоқ хўжалик кредит кассаларига асос солди. Бу кассалар айни вақтда ўз аъзоларининг манфаатларида савдо фаолиятини ҳам олиб борарди (товар функцияларига эга бўлган кредит кооперативлари). Х. Шульце-Делич фаолияти аввало ноқишлоқ хўжалик соҳасида банд бўлган кичик тадбиркорлар ва ҳунармандларга хизмат кўрсатиш учун кредит кооперативлари ташкил этиш билан боғлиқ эди. 20-аср бошида кредит уюшмалари Европанинг бошқа мамлакатларида ва АҚШда пайдо бўлди. Бугунги кунда кредит уюшмалари мазкур мамлакатлар аҳолиси учун энг оммавий молиявий ташкилотлар ҳисобланади. Кредит уюшмалари АҚШ, Канада, Ирландия, Австралия, Жанубий Корея, Тайвань ва бошқа бир қанча мамлакатларда айниқса кенг тарқалган.Кредит уюшмалари ва банклар ўртасидаги фарқ нимада? Кредит уюшмаси - бу банклардаги сингари капиталлар бирлашувидан эмас, балки одамлар бирлашмасидан иборат молиявий кооперативдир. Банк хизматларидан мижозларнинг чекланмаган доираси фойдаланади. Банклардан фарқли ўлароқ, кредит уюшмалари ўз фаолиятини шахсларнинг муайян доираси билан чеклайди, яъни кредит уюшмаси хизматларидан фақат унинг аъзолари фойдаланиши мумкин. Банкларда мулк асосан муайян шахслар (акциядорлар) қўлида жамланади, бу банк фаолиятини бир неча йирик мулкдор томонидан назорат қилиш имконини беради. Кредит уюшмасининг ҳамма аъзолари унинг мулкдорлари ҳисобланади. Улар кредит уюшмаси фондига қўшган ҳиссалари миқдоридан қатъи назар, қарорлар қабул қилишда, уюшмани бошқаришда иштирок этишда ва унинг фаолияти устидан назорат олиб боришда тенг ҳуқуқлардан фойдаланади (бир киши - бир овоз). Банк фаолиятининг мақсади аксарият ҳолларда даромад олишдан иборат. Кредит уюшмасининг фаолияти эса аввало молиявий хизматлар кўрсатиш орқали ўз аъзоларининг эхтиёжларини қондиришга йўналтирилади, шу боис даромад олиш кредит уюшмаси учун асосий мақсад ҳисобланмайди. Кредит уюшмалари ўз фаолияти натижасида олинган даромадни ўз иштирокчиларига дивидендлар тарзида, шунингдек хизматлар сифатини ошириш ва уларнинг турларини кўпайтириш ёки берилаётган кредит ресурсларининг қийматини камайтириш йўли билан қайтарадилар.Кредит уюшмаси қандай йўл билан даромад олади? Кредит уюшмаси даромадининг бир неча манбаи мавжуд: кредит уюшмаси аъзоларига берилган кредитлар бўйича тўланадиган фоизлар кредит уюшмаси амалга оширган инвестициялар бўйича тўланадиган фоизлар кўрсатилган хизматлар учун воситачилик ҳақи
6. Moliyaning rivojlanishida monetar siyosatning ahamiyati
Pul-kredit siyosati - bu davlatning pul-kredit organi tomonidan yoki juda qisqa muddatli qarz olish uchun to'lanadigan foiz stavkasini (banklarning qisqa muddatli ehtiyojlarini qondirish uchun bir-biridan qarz olishlari) yoki pul massasini nazorat qilish uchun qabul qilingan siyosatdir. inflyatsiya yoki foiz stavkasini pasaytirish, narx barqarorligini va milliy valyutaning qiymati va barqarorligiga umumiy ishonchni ta'minlash. Moliyaviy siyosatning yo’nalishlaridan yana biri pul siyosatidir.
Agar muomaladagi pul miqdori tovarlar massasi miqdoriga (pulning
aylanish tezligini hisobga olgan holda) mos kelmasa, pul
massasining etmagan qismi qog’oz pullar (pullarning surrogati)
hisobidan yoki xorijiy valyuta hisobidan to’ldiriladi. Va, aksincha,
agar pul massasi unga bo’lgan talabdan ortiq bo’lsa, yo pul
massasining mamlakatdan chetga chiqishi (oqishi) yoki milliy
valyutaning qadrsizlanishi sodir bo’ladi.
Tabiiy ravishda, bu variantlarning barchasi mamla-katning
qonunchiligiga ham bevosita bog’liq, ya’ni mamlakatda xorijiy
valyutaning muomalada bo’lishiga ruxsat berila-dimi yoki yo’qmi,
milliy valyuta konvertatsiya qilinadimi yoki yo’qmi? va h.k. Mamlakat
ichida o’z milliy puli bilan parallel ravishda xorijiy valyutaning
muomalada bo’lishi qator salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkin.
Bunda, eng avvalo, oldi-sotti operatsiyalarining muayyan qismi
xorijiy vayutada amalga oshiriladi, buning oqibatida muomalada
milliy valyutaning hissasi haqidagi tasavvur butunlay buzilib ketadi.
Shunga bog’liq ravishda pul massasi, iqtisodiy ahvol haqidagi
raqamlar ham ob’yektiv borliqni buzib ko’rsatadi va h.k.
Tovarlar massasi cheklanganda pul emissiyasi boshqa
mamlakatlarning pul birligiga nisbatan milliy pul birligining
qadrsizlanishiga olib keladi.
Emissiya siyosati va milliy valyutaning barqarorligi pul
siyosatining yo’nalishlaridir. Emission siyosat muomala uchun zarur
bo’lgan pulning miqdorini aniqlashdan tashqari yana boshqa bir
yo’nalishga ega. Bu yo’nalish byudjet daromadlarini ko’paytirishdir.
Ana shu yo’nalish alohida ehtiyotkorlikni talab etadi. Chunki ma’lum
bir miqdoriy chegaradan o’tilganidan so’ng pul tizimi inflyatsiyaga
moyil (ta’sirchan) bo’lib qoladi, ya’ni byudjet daromadlarining real
qadrsizlanishi sodir bo’lishi mumkin. Agar qandaydir bir sabablarga
ko’ra davlat o’z pul tizimini tartibga solishga qodir bo’lmasa,
mamlakatning iqtisodiy xavfsiz-ligiga putur etadi. Chunki bunday
sharoitda mamlakatning milliy valyutasi boshqa kuchli valyutalarning
ekspansiyasiga qarshi tura olmaydi va milliy boylikdan mahrum
bo’lib qolish mumkin (o’zaro hisobga olishlar, aktsiyalarni sotib olish
va h.k.lar orqali)
29. Oddiy va imtiyozli aksiyani farqli jihatlari nimada?
Oddiy aksiyalar korporatsiya aktivlariga qoldiq talablarni (residual claim) ifodalaydi. Bunday aksiya egalari firmaning u tomonidan barcha qolgan moliyaviy majburiyatlarni bajarganidan so‘ng qolgan istalgan aktivlariga huquqi bor. Masalan, agar firma biznesni to‘xtatishga qaror qilsa va o‘zining barcha aktivlarini sotayotgan bo‘lsa, u hoda oddiy aksiyalarga egalik qiluvchi barcha aksiyadorlar, barcha kreditorlarga tegishli bo‘lgan summalar to‘lab bo‘lingandan keyin nima qolsa (yoki nimadir qolsa) hammasini o‘zaro bo‘lishib oladilar. Oddiy aksiyalar unga egalik qiluvchining cheklangan mas’uliyati (limited liability) bilan tavsiflanadi. Bu, agar firma yopilayotgan bo‘lsa va uning aktivlarini sotishdan tushgan daromad uning hamma qarzlarini yopishga etmayotgan bo‘lsa, unda kreditorlar aksionerlardan qarz majburiyatlari bilan to‘liq hisob-kitob qilish uchun qo‘shimcha mablag‘ talab qilish huquqiga ega emasliklarini anglatadi. Bu yerda kreditorlarning korporatsiyaga talablari uning aktivlariga bo‘lgan talablari bilan cheklanib qoladi. Firmalar turli-tuman moliyaviy instrumentlarni muomalaga chiqarishi mumkin. Bu tashkillashtirlarda savdo (sotuv)ga chiqariladigan standartlashtirilgan qimmatli qog‘ozlar – oddiy va imtiyozli aksiyalar, obligatsiyalar va konvertatsiya qilinadigan qimmatli qog‘ozlar bo‘lishi mumkin. Shuningdek, korxonaga qo‘yilgan bozordan tashqari (nobozoriy) moliyaviy talablar (claims), ya’ni bank ssudalari, xodimlar uchun opsionlar, ijara shartnomalari va pensiya ta’minoti bo‘yicha majburiyatlar ham savdo (sotuv)ga qo‘yilishi mumkin.Imtiyozli aksiyalar (prefaktsiyalar) odatda aktsiyadorlarning umumiy yig'ilishida ovoz berish huquqini bermaydi, balki qat'iy belgilangan dividend va aksiyaning minimal tugatish qiymatini kafolatlaydi. Ularning nominal qiymati kompaniya ustav kapitalining 25 foizidan oshmasligi kerak. Bitta aktsiyadorlik jamiyati prefaktsiyalarining turli masalalari ularning egalariga turli huquq va imtiyozlarni berishi mumkin. Rossiya qonunchiligida bu borada hech qanday cheklovlar mavjud emas. Imtiyozli aktsiyalarning quyidagi asosiy turlarini ajratib ko'rsatishimiz mumkin. Oddiy (muntazam) prefaktsiyalar egalariga qo'shimcha imtiyozlar bermaydi. Jamg'arma imtiyozli aksiyalar egasiga u (aktsiyadorlarning umumiy yig'ilishi qarori bilan) dividendlar olmaydigan davr uchun ovoz berish huquqini beradi va barcha to'plangan dividendlar to'liq to'langan paytdan boshlab ushbu huquqni yo'qotadi. Konvertatsiya qilinadigan imtiyozli aksiyalar AJ tomonidan belgilangan shartlarda xuddi shu jamiyatning oddiy yoki boshqa turdagi imtiyozli aksiyalariga almashtirilishi (aylantirish) mumkin. Qaytarib olinadigan yoki sotib olinadigan imtiyozli aksiyalar aksiyadorlik jamiyati tomonidan ma’lum muddat o‘tgandan keyin (yoki chaqirib olinadigan maxsus belgilangan sanadan keyin) sotib olinishi mumkin.