17-bob. Iqtisodiy o‘sish va milliy boylik

---

359 
17-BOB. IQTISODIY O‘SISH VA MILLIY BOYLIK 
Jamiyatdagi ijtimoiy, iqtisodiy va boshqa barcha muammolarni hal qilishning 
asosiy yo‘li – bu milliy iqtisodiyotning barqaror rivojlanishi va iqtisodiy o‘sishiga 
erishishdir. Aholi farovonligining oshirib borishi ham pirovard natijada iqtisodiy 
o‘sish darajasi va sur'atlariga bog‘liq. Shu sababli ushbu bob iqtisodiy 
rivojlanishning mohiyati, uning darajasini ifodalovchi ko‘rsatkichlar, iqtisodiy 
o‘sishning mazmuni, turlari va ko‘rsatkichlarini bayon qilish bilan boshlanadi. Bob 
davomida iqtisodiy o‘sishning omillari, milliy boylik va uning tarkibiy tuzilishi, 
iqtisodiy o‘sish borasida mavjud bo‘lgan turli modellar mazmunini yoritib berishga 
ham o‘rin ajratiladi. 
17.1. Iqtisodiy o‘sishning mazmuni, turlari va ko‘rsatkichlari 
 
Milliy iqtisodiyotda iqtisodiy rivojlanish qiyin aniqlanadigan jarayon 
bo‘lganligi sababli, uning mezonlaridan biri bo‘lgan iqtisodiy o‘sish ko‘proq tahlil 
qilinadi.
Iqtisodiy o‘sish bevosita yalpi ichki mahsulot hajmining mutlaq va aholi 
jon boshiga hamda iqtisodiy resurs xarajatlari har bir birligi hisobiga o‘sishi, 
sifatining yaxshilanishi va tarkibining takomillashuvida ifodalanadi. 
Iqtisodiy o‘sishni YAIM mutlaq hajmining ortishi orqali yoki aholi jon 
boshiga real YAIM miqdorining ortishi orqali o‘lchash buning qanday maqsadda 
amalga oshirilayotganiga bog‘liq bo‘ladi. Odatda biron-bir mamlakat iqtisodiy 
o‘sishini YAIM mutlaq hajmining ortishi orqali o‘lchash uning iqtisodiy 
salohiyatini baholashda, aholi jon boshiga real YAIM miqdorining ortishi orqali 
o‘lchash esa mamlakatdagi turmush darajasini taqqoslashda qo‘llaniladi.
Mamlakatning iqtisodiy o‘sish sur'atini tavsiflaydigan mazkur ko‘rsatkichlar 
(real YAIM va aholi jon boshiga real YAIMning o‘sishi) miqdoriy ko‘rsatkichlar 
bo‘lib, ular birinchidan, mahsulot sifatining oshishini to‘liq hisobga olmaydi va 
Shu sababli farovonlikning haqiqiy o‘sishini to‘liq tavsiflab berolmaydi; 
ikkinchidan, real YAIM va aholi jon boshiga YAIMning o‘sishi bo‘sh vaqtning 
sezilarli ko‘payishini aks ettirmaydi va farovonlik real darajasining pasaytirib 
ko‘rsatilishiga olib keladi; uchinchidan, iqtisodiy o‘sishni miqdoriy hisoblash 
boshqa tomondan uning atrof muhitga va
 
insonning hayotiga salbiy ta'sirini 
hisobga olmaydi. 
SHunga ko‘ra, iqtisodiy o‘sishning barcha tavsifi yillik o‘sish sur'atlarining 
foizdagi o‘lchovida to‘liq o‘z ifodasini topadi: 
%
100



давр
базис
давр
базис
давр
жорий
ЯИМ
ЯИМ
ЯИМ
С
У

,
 
bu erda: 
O‘S – iqtisodiy o‘sish sur'ati, foizda; 
YAIM
bazis davr
– taqqoslanayotgan davr (yil)dagi real YAIM hajmi; 
YAIM
joriy davr 
– joriy davr (yil)dagi real YAIM hajmi. 

---

360 
Mamlakatimizda olib borilayotgan keng qamrovli iqtisodiy islohotlar 
natijasida 1996 yildan boshlab oldingi yilga nisbatan, 2001 yildan boshlab esa 
1991 yildagi darajaga nisbatan YAIM hajmining barqaror ravishda o‘sishiga 
erishildi. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi ta'sirida yuzaga kelgan muammo va 
qiyinchiliklarga qaramay, 2008 yilda yalpi ichki mahsulotning o‘sish sur'atlari 9 
foizni tashkil etdi (17.1-chizma).