17-БЎлим. Томбоп материаллар вазифа

17-БЎЛИМ. ТОМБОП МАТЕРИАЛЛАР


Вазифа. Томбоп материалларнинг хоссаларини аниқлаш ва ДСТ билан таққослаш.

Умумий тушунчалар. Битум ва қатронлардан тайѐрланадиган томбоп ва гидроизоляция материаллари ўрама ва юпқа тахта кўринишида, шунингдек, мастика, эмульсия ва бўтқа тарзида ишлаб чиқарилади. Томбоп ўамда гидроизоляция мақсадларида ишлаб чиқариладиган ўрама ва тахта материаллар икки хил бўлади:

1. 
   асос деб аталувчи томбоп қоғоз қатрон – асбест-шиша толали тўқималарни органик моддалар билан шимдириб олинган материал;
   

2. 
   органик моддаларга маҳсус қўшилмалар ва кукун тўлдиргичлар қўшиб тайѐрланган қоришмани прокатка қилиб ишланган асоссиз материаллар.
   

Ишлатишдан олдин қурилишга келтирилган ҳар бир партиядаги томбоп ўрама ѐки гидроизоляцион материаллардан ўртача намуна олиниб, лабораторияда уларнинг сифати текширилади. Бунда материалнинг ташқи кўриниши, ўртача зичлиги ва сув шимувчанлиги каби хоссалари текширилади.


1-ИШ. ТОМБОП МАТЕРИАЛЛАРНИНГ ЎРТАЧА ЗИЧЛИГИНИ АНИҚЛАШ


Асбоб ва ускуналар. Тарози, штангенциркуль, томбоп материаллардан намуналар.


Электрон тарози. Штангенциркуль.


Томбоп материаллардан намуна.


Ишлаш тартиби: Томбоп материалларнинг ўртача зичлигини аниқлаш

102
учун улардан намуналар паралеллепипед шаклида кесиб олинади. Намуналар штангенциркуль ѐрдамида ўлчаниб, ҳажми ҳисобланади, сўнгра намуна техник тарозида тортилади. Тўғри геометрик шаклдаги намунанинг ҳар томони 3-расмда кўрсатилганидек, уч жойидан эни ва баландлиги бўйича

ўлчанади, (а₁, а₂, а₃, в₁, в₂, в₃, h₁, h₂, h₃) ва ҳар ѐқнинг ўртача арифметик қиймати энг сўнгги натижа сифатида қабул қилинади. Томонларининг


ўлчами 100 мм дан ошмайдиган ҳар хил шаклдаги намуналар 0,1 мм гача аниқликда ўлчаниши, томонларнинг ўлчамлари 100 мм ва ундан катта бўлган намуналар эса 1,0 мм гача аниқликда ўлчаниши лозим. Массаси 500 г дан енгил намуналар 0,01 г гача аниқликда, массаси 500 г ва ундан оғирроқ намуналар эса 1,0 г гача аниқликда тортилиши керак. Намунанинг ҳажми ва массаси маълум бўлгач, берилган 1-формула ѐрдамида унинг ўртача зичлиги ҳисоблаб топилади. Олинган жадвалга ѐзилади.

	Ўлчамлари, см			Материал	Материал				Материал ўртача
№				ҳажми,	массаси,
	узунлиги	эни	баландлиги						зичлиги, г/см		3
				см^3	г
1
2
		Ўртача	зичликнинг ўртача қиймати - …………кг/м^3
	Ҳисоблаш формуласи: V  a ўр bўр hўр0					m
						V

бу ерда: а – томбоп материалнинг узунлиги, см;

2. 
   – томбоп материалнинг эни, см;
   

8. 
   – томбоп материалнинг қалинлиги, см; V – томбоп материалнинг ҳажми, см³; m – томбоп материалнинг массаси, г.
   

2- ИШ. ТОМБОП МАТЕРИАЛЛАРНИНГ СУВ ШИМУВЧАНЛИГИНИ АНИҚЛАШ.


Асбоб ва ускуналар. Ясси идиш, сув, тарози ва тошлари, намуналар.


Электрон тарози. Сув солиш учун идиш.


Ишлаш тартиби. Томбоп материалнинг сув шимувчанлигини аниқлашда синаладиган томбоп материал намунасининг табиий қуруқ массаси тарозида 0,01 г аниқликда тортиб олинади ва 48 соат сувга ивитиб

103

қўйилади. Шу муддат ўтгандан кейин намуна сувдан олинади, юмшоқ ҳўл латта билан артилади ва дарҳол тарозида тортилади. Томбоп материал намунасидан тарози палласига оқиб тушган сувнинг вазни намуна вазнига қўшиб ҳисобланади. Томбоп материалнинг сув шимувчанлиги 2-формула ѐрдамида 0,1% гача аниқликда ҳисобланади. Лаборатория натижалари 2-жадвалга ѐзилади.

№

Намуна массаси, г

Сув шимувчанлик, %

сув шимишдан олдин

сув шимгандан сўнг

1

2

Ўртача қиймат:

 m

m

1



Ҳисоблаш формуласи:

С



2



100%,

Ш



m1







бу ерда: m₁ – қуруқ ҳолатдаги томбоп материалнинг массаси, г; m₂ – сувга тўйинган томбоп материалнинг массаси г.
ҚУРИЛИШДА ИШЛАТИЛАДИГАН ТОМБОП МАТЕРИАЛЛАР (адабиѐт ва кўргазмали материаллардан фойдаланиб қуйидаги жадвални
тўлдиринг).

Номи Кўриниши (расм, схема) Ишлатилиш соҳаси

104