17- mavzu. Kuch kompensatsiyali o`zgartkichlar. Ferrodinamik o`zgart kichlar. Chastotali o`zgartkichlar. Reja

17.12- rasm. Sel’sinli masofaga uzatish sistemasining printsipial sxemasi: a – indikatorli rejim; b – transformatorli rejim.

Uzatuvchi va qabul qiluvchi sel’sinlar sifatida kontakt halqalarga ega bo`lgan sinxronlanuvchi asinxron elektr dvigatellar yoki chulg’amsiz rotorli kontaktsiz sel’sinlar ishlatiladi. Uzatuvchi va qabul qiluvchi sel’sinlar rotorlarining simmetrik holati buzilganda ularning chulg’amida qiymatlari turlicha bo`lgan eYUKlar induktsiyalanadi, aloqa simi bo`yicha muvozanatlovchi toklar o`tadi va sinxronlash momenti vujudga keladi, natijada qabul qiluvchi sel’sin rotori buriladi. Sel’sinlarning bunday ulanishi (17.12-rasm, a) indika­torli rejim deyiladi.

Transformatorli rejimda (17.12-rasm, b) qabul qiluvchi sel’sinning rotori tormozlangan bo`ladi va vol’tmetrning ko`rsatishlari uzatuvchi sel’sin burilishiga proportsional o`zgaradi. Vol’tmetr qabul qiluvchi sel’sinning stator chulg’amiga ulangan.
Sanoat sel’sinlarning ta`minlash kuchlanishining turli, odatda, 50 dan 500 gts gacha chastotalariga mo`ljallangan bir necha tiplarini chiqarayapti. Kontaktli sel’sinlarning eng katta kamchiligi kontakt cho`tkalaridagi xatoliklarga olib keluvchi va sel’sin ishining ishonchliligini kamaytiruvchi ishqalanishdan iborat.

CHASTOTALI O`ZGARTGICHLAR

Texnologik jarayonlarni avtomatik nazorat qilish va boshqarish sistemalarida chastotali o`zgartkichlar qo`llanilmoqda. CHastotali o`zgartkichlar ichida simlilari (torlilari) eng ko`p tarqalgan.
Kuch-chastotali o`zgartkichlarning ishlash printsipi mexanik kuchlanishni torli elementning ko`ndalang tebranishlar chastotasiga o`zgartirishga asoslangan. Ulchanayotgan fizik kattaliklar o`lash asbobining sezgir elementiga ta`sir qilib, fizik kattaliklarga proportsional bo`lgan F kuchga aylanadi. (Tor­li chastota o`zgartkichning printsipial sxemasi 17.12- rasmda ko`rsatilgan). Bu kuch elastik sterjen’ (richag) 3 va u bilan bog’langan torli element 1 tomonidan qabul qilinadi. O`lchanayot­gan fizik kattalik F kuch o`zgarishi bilan elastik sterjen’ va magnit maydoni 2 da joylashgan torli elementda kichik (mikronlarda o`lchanadigan) deformatsiya hosil qiladi, bunda torning ko`ndalang tebranishlar chastotasi o`zgaradi. Bu o`zgarishlar qabul qiluvchi 4 va kuchaytiruvchi asbob orqali o`zgaruvchan tok chastotasiga o`zgartiriladi. Bu chastota o`lchanayot­gan F kuch o`lchovidir.
F kuchga (o`lchanayotgan parametr qiymatiga) bog’liq ravishda torning (simning) ko`ndalang tebranishi o`z chastotasi quyidagi formula bilan ifodalanadi:
(17.13)
bunda l— tor ulunligi; ρ — tor materiali zichligi; S— tor ko`ndalang kesimi.
Torni, odatda, diametri 0,05 mm va uzunligi 20 mm atrofida bo`lgan vol’fram simdan tayyorlanadi.
O`zgartkichning chiziqsizligi [(15.5) formulaga qarang)] o`l­chash bloki sezgir elementining chiziqsizligi bilan kompensatsiyalanadi. O`zgartkichning chiziqlilngini oshirish uchun ba`zida ikkita tor ishlatiladi, ular o`lchash bloki sezgir elemen­ta ta`sirida qarama-qarshi yo`nalishda taranglashtiriladi.