16,17,18-мавзу. Замонавий менежер ва унинг вазифалари Режа

3. Бошқарувнинг самарадорлиги.

Дастлаб “самара” ва “самарадорлик” тушунчалари тўғрисида икки оғиз сўз. Ўзбек тилининг изоҳли луғатқца бу иборалар қуйидагича талқин этилган.

“Самара — бу натижа, оқибат, мева. Масалан, ижодий меҳнат самараси”.
“Самарадорлик — бу кутилганича ёки ундан ҳам ортиқ самара.
Самарали, сермаҳсул. Масалан, самарали меҳнат”.
Иқгисодиётда “самара” — бу яратилган:
* ялпи ички маҳсулот (ЯИМ)
* ялпи мимий даромад (ЯМД)
* ялпи соф маҳсулот (ЯСМ)
* ялпи соф даромад (ЯСД) кабиларда ўз аксини топади. Аммо биргина самаранинг ўзи киши фаолиятини тўлиқ ифодалай олмайди. Энг муҳими шу самарага қандай харажатлар орқали эришилганини аниқлашдир. Зеро, бир хил харажат қилиб турли самара олиниши мумкин бўлганидек, бир хил самарага турли хил меҳнат сарфи туфайли эришиш ҳам мумкин.
Ижтимоий ишлаб чиқаришнинг мақсади ҳам оз меҳнат, моддий ва пул маблағлари сарфлаб кўпроқ самарага эришишдир. Бу деган сўз эришилган самарани (С) сарфланган харажатга (Х) бўлиш керак. Бундай таққослаш самарадорлик (СД) нисбий кўрсаткичини беради.
СД =
Касрнинг махражи - бу абсолют миқдорлар бўлиб, улар ишлаб чиқариш ва хизмат кўрсатиш жараёнида сарфланган:
* ялпи меҳнат (ЯМ)
* ялпи хомашё (ЯХ)
* ялпи фондлар (ЯФ)
* ялпи инвестиция (ЯИ)лардир.
Самара ва самарадорлик тушунчаларига нисбатан бундай ёндашиш бошқариш объектига, яъни яхлит ишлаб чиқаришга хосдир. Бошқариш самарадорлигини аниқлашда бу тариқа ёндашиш, албатта нотўғри бўларди. Чунки бу ерда асосий урғу бошқарилувчи объект (корхона, фирма ва ҳ.к.) самарадорлигига эмас, балки кўпроқ бошқарув меҳнати самарадорлигига, хусусан, бошқарув функцияларининг самарадорлигига берилади.

1-чизма. Бошқарув ресурслари ва самаралари.
Шундай қилиб, бошқарув самарадорлиги - бу ишлаб чиқариш самарадорлигини оширишда бошқаришнинг ролини оширишдан иборатдир.
Мезон (критерия) -бу таққослаш ёки баҳолаш учун ўлчов, андаза. Масалан, меҳнат - киши қадр-қимматининг мезонидир. Ёки аниқроқ мисоллар:
1-жадвал