Калит сўзлар;. Урбанизация,экологик. тизим,геологик. муҳит,. карст-суффизион,. карро-
зия,.тупроқ.деградацияси,.флора,.фауна,.автохтон,.биотопларнинг.алмашинуви,.гидрохо-
рия,.зоохория,.антропохория.
Шаҳар.хўжалиги.объектларининг.жойлашуви.ва.ривожланиши.ҳамма.вақт.ҳам.табиат-
ни.муҳофаза.қилиш.нормаларига.мос.келмайди....
Урбанизация. янги. экологик. муаммоларни. туғдирди,. ва. улар. табиий-техноген. ёки.
муҳандис-геологик. хавфлар. деб. аталади.. Табиий-техноген. хавфлар. деганда. геологик.
муҳитда.техноген.таъсирлар.натижасида.ривожланадиган.жараён.ва.ходисаларга.айтилади.
Уларга.нималар.киради:.ҳудудларнинг.чўкиши,.сув.тошқини,.карст-суффозион.ўпирилиш,.
техноген.физик.майдонлар..Табиий.техноген.жараёнлар.иншоот.ва.биноларни.муддатидан.
олдин.деформациясига.олиб.келади,.ерости.коммуникацияларининг.бузилишини.тезлаш-
тиради,. баъзи. ҳолларда. одамлар. ҳаётига. хавф. туғдиради.. Шаҳар. ҳудудларида. техноген.
таъсирлар.янги.ёки.секин.кечаётган.табиий.жараёнларни.кучайтиришига.олиб.келади.....
Ҳудудларнинг.чўкиши...Тектоник.ҳаракатлар.таъсири.остида.ернинг.устки.қатлами.секин.
кўтарилади. ва. тушади.. Континентнинг. сокин. участкаларида. кўтарилиш. ёки. чўкиши(ёки.
иккисининг.алмашинуви).йилига.миллиметр.ҳиссасидан.2-3.мм.гача.бўлади..Ернинг.фаол.
зоналарида,масалан,.Ҳимолайда.ер.сатҳининг.кўтарилиши.йилига.20-30.мм.гача..Ер.ости.
сувлври. яқин. бўлган. ҳудудларда. баланд. биноларнинг. қурилиши. ҳам. ер. устки. қатламига.
босимни.ошириб.бинолар.турғунлигига.путур.етказади.
Ер. сатҳининг. табиий. ҳаракати. фонида,. шаҳарларда. ҳудудларнинг. локал. чўкиш. жара-
ёнлари.кузатилади..Шаҳар.ҳудудларининг.чўкиш.сабаблари.биноларнинг,.иншоотларнинг.
ва.шаҳар.транспорт.тизимининг.қўшимча.статистик.ва.динамик.босимларидир..Жараён-
ларнинг.тезлиги.ва.негатив.оқибатлари.табиий.ҳодисалар.параметрларидан.ошиб.тушади.
Шундай.қилиб,.агарда.иншоотларнинг.асоси.қоя.тупроғига.ётқизилса,.уларнинг.сиқилиш.
ҳажми.энг.юқори.ва.массив.бинолар.таъсири.остида.5-15.см.дан.ошмайди..Агарда.шаҳар.
объектлари. бўш(лойсифат,. торфлашган,. лойқали). тупроқларда. қурилган. бўлса,. тупроқ.
қатлами.сиқилувчанлиги.тезда.ортади,.бунда.нафақат.алоҳида.биноларнинг.остида,балки,.
бутун.бир.шаҳар.ҳудуди.остида.чўкиш.кузатилади.
Мехико.шахрида.ер.сатҳи.чўкиши.катастрофик.даражага.етди..Жараён.XIX.аср.охири-
да.бошланди..XX.асрнинг.70.чи.йиллар.охирига.келиб.шаҳарнинг.бутун.ҳудуди.4.м.дан.
кўпроқ.чўкди,.шимолий-шарқ.қисми.9.м.га..Жараённи.мувозанатлаштириш.ерости.сувла-
рини.тортиб.олиш.ҳажмини.қисқартириш.эвазига.эришилди..Ўзбекистонда.эса.тескариси.
яъни.янги.ерларни.ўзлаштирилиши.ва.суғориш.орқали.сувда.эрувчанлиги.юқори.бўлган.
тоғ. жинслари. устида. қурилган. иншоотларнинг. тоғ. жинсларининг. эришидан. чўкиши.
кузатилмоқда.типик.мисол.Янгиер.ва.Зарафшон.шаҳарлари.мисол.бўла.олади
50
Do'stlaringiz bilan baham: |