|
22
Июнь
17
BIOSFERADA MODDA VA ENERGIYANING DAVIRLIK AYLANISHI
Allambergenova Muhayyo Akramovna
Qoraqolpog‘iston Respublikasi Nukus shahri
30- maktab biologiya fani o‘qituvchisi.
Telefon +998 (99) 454-85-00
Annotatsiya..Ekosistemadagi.moddalarning.davirlik.aylanishida.produtsentlar,.kansumentlar,.
redutsentlarning. ahamiyati. ko‘rsatilgan.. Biosferaning. doimiyligin. saqlashda. o‘simliklar,.
hayvonlar,.mikroorganizmlarning.ro‘li.ko‘rsatilgan.
Kalit so‘zlar.. Biologik. davirlik. aylanish,. Biogen. migratsiya,produtsentlar,. kansumentlar,.
redutsentlar.
Biosferadagi. modda. va. energiyaning. aylanishi. biosferaning. tarkibiy. qismlari-tog‘. jinislari,.
tabiy.suvlar,.gazlar,.tuproq,.o‘simliklar.hayvonlar.mikroorganizmlarning.tinimsiz.davrlik.aylanish.
jarayonlari. bo‘lib. hisoblanadi.. Davrlik. aylanish. biosferaning. bor. ekanligin. taminlovchi. uning.
butunligin.doimiyligin.saqlovchi.ahamiyatli.fakor..Tirik.modda.paydo.bo‘lishi.bilan.geologik.aylanish.
negizinda.organik.moddaning.davirlik.aylanishi.yani.biologik.davirlik.aylanish.paydo.bo‘lgan.
Yerdagi.organizmlar.tarkibiga.kiruvchi.elementlar.miqdori.cheksiz.emas..Agar.bu.elementalar.
organizmlar. tamonidan. faqat. istemol. qilinganida,. muhitga. qaytarilmaganida,. ertami-kech.
ularning.zaxirasi.tugab.hayot.to‘xtashi.mumkin.edi..Akademik.V.R..Vilyams.ta’kidlashicha.kam.
miqdorning. cheksizligini. taminlashning. birdan-bir. usuli. uni. yopiq. halqa. bo‘ylab. aylanishga.
majbur. etishdir.. Tabiat. xuddi. o‘sha. usulni. tanlagan.. Biogen. migratsiya. moddalarning. davriy.
aylanishi. bo‘lib. tirik. organizmlarning. oziqlanishi,. nafas. olishi. ko‘payishi,. organic. moddalarni.
sintezlashi,.to‘lash.va.ko‘payishi.hisobiga.amalga.oshadi.Biogen.migratsiyada.faol.ishtirok.etuvchi.
elementlar. biogenlar. dep. ataladi,. ulargauglerod,vadarod,kislorod,azot,fosfor,oltingugurt,temir,
marganes,molibden,magniy,mis,rux,kalsiy,natriy,kaliy. va. boshqalar. kiradi.. Biogen. migratsiya.
natijasida.tirik.organizmlar.tarsi.natijasida.ayrim.kimyoviy.elementlar.valentligi.o‘zgaradi,.yangi.
kimyoviy.birikmalar.hosil.bo‘ladi..Biologik.davirlik.aylanishning.ahamiyati,.avtatrof.organizmlar.
tamonidan. fotosintez. jarayonida. anarganik. moddadan. organik. birikmalarni. sintezlovchi,. shu.
organik birikmalarning oziq zanjirindagi kansumentlar qatnashida o‘zlashtirishi redutsentlar
tamonidan. bo‘lsa. qaytadan. anarganik. moddalarga. tarqalishida. paydo. bo‘ladi.. Biosferaning.
hamma.tarkibiy.qismlari.–o‘simliklar,hayvonlar,.mikroorganizmlar.hamda.litosfera,.gidrosfera,.
atmosferaning tiri organizmlar egallagan bo‘limlari bir-biri bilan modda va energiyaning davirlik
aylanishi.orqali.chambarchas.bog‘langan..
Yashil o‘simliklar tashqi muhitdan CO
2
. suv,. meniral. tuzlarni. o‘zlashtirib. quyosh. nuri. tasrida.
va. xlorofil. qatnashida. getrotrof. organizmlar. uchun. zarur. bo‘lgan. birlamchi. mahsulot. –organik.
birikmalarni.sintezlaydi.Hayvonlar.fotosintez.protsesida.paydo.bo‘lgan.organik.birikmalar.hisobidan.
ovqatlanishi ham hazim qilish jarayonida o‘simliklarning birlamchi mahsulotini ikkinchi mahsulotga
aylantiradi.Organik.qoldiqlar.zamburug‘lar.va.bakteryalar.tamonidan.o‘zlashtiriladi..Bakterya.ham.
zamburug‘lar.o‘simliklar.payda.etgan.birlamchi.ham.hayvonlar.paydo.etgan.ikkilamchi.mahsulotlarni.
meniral. moddagacha. tarqatadi.Ularning. bu. faolyati. natijasida. biosferaga. CO
2
. gazi. ajraladi..Yerga.
yutilgan. quyosh. energiyasining. 10%. I. suv. va. tuproqdan. suvni. bug‘latish. uchun. sarflanadi.. Har.
daqiqada. 1mlrd. tonnaga. yaqin. suv. yer. yuzidan. bug‘lanadi.Yerdagi. hayotni. hamda. o‘simlik. va.
hayvonlarning.jonsiz.tabiat.bilan.munosabatini.taminlovchi.asosiy.omillardan.biridir.
Hozirgi. kunda. yer. sharidagi. ko‘plab. ekotizmlarning. zaxiralari. deyarli. butunlay. tugab,ortga.
qaytarib.bo‘lmaydigan.salbiy.jarayonlarga.yuz.tutgan..Mamlakatimiz.bioxilma-xilligi.boy.bo‘lib.
hozirgi kunda umumiy holda 12772 turdagi o‘simlik dunyosi obektlari bo‘lib 4374-dan ortiq
yuksak. o‘simliklar. 2102-dan. ziyod. zamburug‘,. 2548. turdan. ortiq. suv. o‘tlari,. 500. lishayniklar,.
2000.turdagi.bakteryalar,.822.sionabakteryalarmavjud..
Foydalangan.adabiyotlar.
1.. Sh.Xalillayev,.I.Xolov..–Toshkent.2012.Biologiya.fanidan.mukammal.qo‘llanma.
2.. A.G‘afurov,A..Abdikarimov,.J.Talipova,.O.Eshanqulov,.M.Umaralieva,.I.Abduraxmanova.
Umumiy.orta.ta’lim.maktablar.uchun.darslik.2018.
3.. Maktabda..biologiya.jurnali.2020.
29
Do'stlaringiz bilan baham: |
