16-multidisciplinary online distance conference on "scientific and practical research in uzbekistan" part-14

22
Июнь
17
GENETIK EHTIMOLLIKLARNI HISOBLASHDA MATEMATIK STATISTIKA 
ELEMENTLARIDAN FOYDALANISH
Isaqova Madina Komiljonovna, 
Mirzakarimova Yorqinoy Turg‘unovna
Shahrixon tumani 62- umumiy o‘rta ta’lim
 maktabi biologiya fani o‘qituvchilari
Annotatsiya: Mazkur maqolada genetik jarayonlarning natijalarini oldindan hisoblashda 
matematik-statistika.elementlaridan.foydalanish.borasida.fikr.yuritilgan..
Kalit so‘zlar:.genetika,.genetik.ehtimollik,.matematik-statistika,.ehtimolliklarni.qo‘shish.va.
ko‘paytirish
Genetika. (yunoncha. genezis. -. kelib. chiqish,. paydo. bo‘lish). -. barcha. tirik. organizmlarga.
xos. bo‘lgan. irsiyat. va. o‘zgaruvchanlikni. hamda. ularni. boshqarish. usullarini. o‘rganadigan. fan..
Genetikaning.asosiy.vazifasi.irsiyatning.moddiy.asoslari.hisoblanadigan.xromosoma,.genlar.va.
nuklein.kislotalar.(DNK,.RNK).tuzilishi.hamda.funksiyalarini.tadqiq.qilish.orqali.organizmlar.
belgi.va.xususiyatlarining.rivojlanishi.va.kelgusi.avlodlarga.o‘tishini.ochib.berishdan.iborat..Har.
xil. fizik. va. kimyoviy. omillar. ta’sirida. organizmlarda. irsiy. o‘zgaruvchanlikning. paydo. bo‘lishi.
va uning organizmlar evolyutsiyasidagi ahamiyatini tadqiq qilish ham genetikaning vazifalari 
qatoriga.kiradi..
Genetik. sabab. bo‘lgan. kasalliklarning. paydo. bo‘lishi. ehtimoli. masalasi. matematik-statistik.
xususiyatga.ega..Hayotiy.nuqtai.nazardan,.genetik.ehtimol.ko‘proq.sub’ektiv.xavf.sifatida.qabul.
qilinadi..Biroq,.ikkita.matematik.printsiplarni.bilish.genetik.ehtimollik.haqida.asosiy.tushuncha.
uchun.etarli.
Mening. (tug‘ilmagan). bolamda. genetik. kasallik. paydo. bo‘ladimi?. Men. irsiy. kasallikning.
tashuvchisimanmi?. Ushbu. yoki. shunga. o‘xshash. savollarga. murojaat. qilganlar. genetik.
konsultatsiyaga.borishadi..Oila.a’zolarining.kasalligi.va.u.bilan.bog‘liq.azob-uqubatlar.ko‘pincha.
boshdan. kechiriladi. va. maslahat. so‘rab. murojaat. qilganlar. juda. qo‘rqishadi.. Statistik-biologlar.
ma’lumotlar. orqali. shaxsiy. yordam. ko‘rsatishi. kerak. bo‘ladi.. Odamlarning. bilim. darajasini.
hisobga.olish.kerak,.shuningdek,.bu.hamma.uchun.va.hardoim.ham.aniq.ma’lumotlar.olish.qiyin.
kechadi.Masalan,. genetik. kasallikka. chalingan. bolani. tug‘ish. ehtimolligi. 25%. ga. teng. bo‘lsa,.
uchta.sog‘lom.bola.muqarrar.ravishda.kasal.bola.tug‘ilgandan.keyin.amal.qilmaydi..Buni.mashxur.
olimlar,.Schaaf.va.Zchocke.shunday.izohlashgan.edi:.“Imkoniyatning.xotirasi.yo‘q.“.[1].
Kundalik.tilda.ko‘pincha.kasalliklar.bilan.bog‘liq.xavf.yoki.imkoniyat.haqida.gap.boradi,.bunda.
xavf.odatda.salbiy.va.imkoniyat.ijobiy.bo‘ladi..Genetika.bo‘yicha.maslahatlashuvda,.iloji.bo‘lsa,.
baholash.so‘zlari.o‘rniga.neytral.so‘zlardan.foydalanish.kerak...Agar.kasallikning.paydo.bo‘lishi.
yoki.mavjudligi.ehtimolligi.aniqlansa,.molekulyar.biologik.testlar.qo‘shimcha.ma’lumot.berishi.
mumkin.bo‘ladi.[2].
Ehtimollikni. matematikasiz. aniqlab. bo‘lmaydi.. Matematika. atamasi. qo‘rqitmasligi. kerak,.
chunki. uchta. murakkab. bo‘lmagan. matematik. printsiplar. mavjud,. ularning. bilimlari. tushunish.
uchun.etarli..[1]
Qo‘shish.teoremasi.:.Agar.A.va.B.hodisalar.bir-biriga.zid.bo‘lsa,.A.yoki.B.(P.(A).va.P.(B).
ehtimolliklarning).ehtimolligi.quyidagicha.hisoblanadi.
P.(A. .B).=.P.(A).+.P.(B)
.birlashmani.bildiradi..Ushbu.printsip.A.va..B.ikkita.heterozigot.tashuvchisi.bo‘lgan.bolada.
ushbu. kasallik. rivojlanmasligi. ehtimolligini. hisoblash. uchun. foydalanilganda. ishlatiladi. (P.
(heterozigotli homozigot 
yovvoyi turi 
))..[1]
Ko‘paytirish.darajasi:.Agar.A.va.B.hodisalar.bir-biridan.mustaqil.bo‘lsa,.A.va.B.(P.(A).va.P.(B).
ehtimolliklarning).ehtimolligi.quyidagicha.hisoblanadi.
P.(A.∩.B).=.P.(A).x.P.(B)
∩. kesishmani. anglatadi.. Ushbu. printsip. ikkita. ota-onaning. ikkalasi. ham. resessiv. meros.
qilib.olingan.kasallikning.heterozigot.tashuvchisi.ekanligi.ehtimolini.hisoblashda.ishlatiladi.(P.

---

32