|
10
Июнь
17
MA’NAVIYAT, ADABIYOT, ONA TIL, FIZIKA, ASTRONOMIYA FANLARI
INTEGRATSIYALASHGANDA
Po‘latov Zarifjon, Navoiy DPI,
milliy g‘oya, ma’naviyat asoslari va huquq
ta’limi yo‘nalishi talabasi. tel: 90-717-99-39
Annotasiya:
Maqollarda insonning hayotga, tabiatga, oila va jamiyatga munosabati, ma’naviy-
ma’rifiy,.axloqiy.va.falsafiy.qarashlari.namoyon.bo‘ladi..Maqolada.hikmatli.so‘zlarning.tarbiyaviy.
ahamiyati,. ma’noviy. xususiyatlarini. talqin. qilishda. fizika,. astronomiya. fanlari. bilan. bog‘liq.
jihatlari.ham.tahlil.qilindi..
Kalit so‘zlar
:.maqollar,.ma’nova.mazmun,.tarbiya,.adabiyot,.til,.fizik.va.astronomik.jihatlar.
Mantiqan olib qaralganda borliqdagi jamiki narsa va hodisalar bir-biri bilan tizim sifatida
bog‘liq.. Bu. esa. bilish,. anglash,. tahlil. qilishda. fanlararo. bog‘liqlik. mavjudligini. ko‘rsatadi..
Bu. bog‘liqlik. ularni. baravar. o‘rganish. va. tadqiq. qilishni. talab. etadi.. fanlararo. bog‘lanish.
turli. ta’lim. bosqchlarida. ko‘proq. o‘z. yechimini. topishi. darkor.Maqollarda. insonning. hayotga,.
tabiatga,.oila.va.jamiyatga.munosabati,.ijtimoiy-siyoyiy,.ma’naviy-ma’rifiy,.axloqiy.va.falsafiy.
qarashlari. namoyon. bo‘lgan.. sanab. o‘tilgan. sohalarga. e’tibor. bersangiz. fanlararo. integratsiya.
mavjydligi.ko‘rish.mumkin..Maqollar.til.va.adabiyot.darslarida.o‘rganiladi.ko‘proq..lekin.tabiat.
hodisalari bilan bo‘g‘liq tushuncha va tasavvurlar asosidagi ifodalangan maqollarda, ularning
bevosita. boshqa. fanlar. bilan. bog‘liq. jihatlari. borligini. ko‘rish. mumkin.. Masalan:.
Yaxshi ot
keyin chopadi
.
To‘gri, bu maqolni
poygachilar
ham.ko‘p. aytishi.mumkin..Maqolni.fizika.fani.
nuqtai nazaridan quyidagicha sharhlash mumkin: Poygada havo qarshilik kuchining asosiy
qismini. oldinda. ketayotgan. poygachi. yengadi.. Poyganing. qolgan. a’zolari. esa. go‘yo. bir. butun,.
havoning qarshiligiga kamroq uchragani sababli birinchi poygachining ketidan unga juda yaqin
harakatlanishga.intiladi..Oldinda.ketayotgan.poygachiga.harakatlanish.hammadan.ko‘ra.qiyinroq.
bo‘ladi,.chunki.u.havoning.qarshilik.kuchi.unga.ta’sir.qiladi..Vaqt.o‘tgan.sayin.tezligi.kamayib.
orqada.qolib.ketadi..Bunday.holatga.tushmaslik.uchun.oldinda.ketayotgan.poygachi.dam-badam.
o‘z.o‘rnini.orqasidan.kelayotgan.poygachilarga.yo‘l.bo‘shatib.berishi.kerak..Bu.maqol.birovning.
ishi. yurishmaganda,. omadi. chopmaganda. ham. ko‘p. eslanadi.. shunday. holga. tushganda. kishi.
o‘zini.yo‘qotib.qo‘ymalsligi.lozim..Va.shunda.maqolning.tabiat.qonunlari.bilan.bog‘liq.jihatlarini.
hamda “o‘z o‘rnini orqasidan kelayotgan poygachilarga yo‘l bo‘shatib berish”i lozimligini esga
olib,.xotirjam.fikrlab.ko‘rgan.kishi.vaziyatdan.chiqib.ketish.imkonini.to‘pishi.mumkin..
“Suv qatrasi-dur qatrasi”
yoki
“Suv keldi–dur keldi”
kabi maqollarda
ham bu ne’matning
qadrini. anglash. uchun. uning. fizik. xususiyati. muhim. ahamiyatga. ega. ekanligiga. e’tiboringizni.
qaratmoqchimiz: Suv vodorod va kislorod atomlarining birikmasidan iborat, formulasi– H
2
O..
Suv bilan tabiat jonlanadi, o‘simliklar nish uradi, yashashga oshiqadi, kuch-quvvatga kiradi,
hayot. jilvalanadi.. Yer. sharida. suvning. miqdori. uning. 70-72. foizini. tashkil. etadi.. Tirik. jon.
tanasi.(vazni)ning.70-72.foizi.suvdan.iborat..Yer.yuzidagi.suvning.97.foizi.sho‘r,.faqat.3.foizi.
chuchuk.suvdir..shu.3.%.suvning.2.%.muz,.1.%.toza.suv..ana.shu.bir.foiz.chuchuk.suv.yerdagi.
eng noyob mineral
hisoblanib,. uni. o‘rnini. bosuvchi. bironta. modda. yo‘q.. suv. bejizga. durga.
qiyoslanmagan.. suvning. tabiatdagi. ahamiyati. va. vazifasi. sabab. unga. shunday. baho. berilgan..
Maqollar. xalqimizning. ko‘p. asrlik. hayotiy. tajribalari. mahsulidir.. Xalq. o‘zining. astronomik.
va meteorolgik kuzatishlari natijasida yaratgan maqollarida fasllar va oylarning o‘ziga xos
xususiyatlarini ko‘rsatadi:
”Oy chiqishidan ma’lum, Odam yurishidan
” oyning ”orog‘i” tik
bo‘lsa..ob-havo.qulay.keladi,.yoki.chalqancha.bo‘lsa,.ob-havo.noqulay.keladi..”
Oy chiqishidan
ma’lum”
. deganda. shunga. ishora. qilingan.. ”
Odamning yurishi”
deganda uning xulq-atvori,
muomalasi,. xatti-harakatlari,. psixologiyasi. nazarda. tutiladi.. Maqol. chuqur. falsafiy. ahmaiyatga.
ega..Odamning.yomonligi.yoki.yaxshiligini.boshqalarga,.jamiyatga.foyda.va.zararini.ifodalash.
uchun.nioyatda.mohirona.o‘xshatish.bo‘lgan.
”Oyda ham dog‘ bor”–”
tun qorong‘usini yoritib turadigan yorug‘, charog‘on oyning ham
betida dog‘ borligi singari, yaxshi deb nom olgan, tan olingan har kumsaning va narsaning
ham. kamchiligi. nuqsoni. bo‘ladi,. bo‘lmasligi. mumkin. emas.. Tabiat. va. jamiyat. qonunlarining.
o‘zi. shuni. taqozo. etadi”–degan. ma’noni. ifodalaydi. bu. maqol.”
Oyning on beshi qorong‘u,
o‘n beshi yorug”, ”Momoqaldiroq yomg‘iri bilan bo‘lsa yaxshi”, ”Qantal og‘sa, qag‘ etar”,
431
Do'stlaringiz bilan baham: |
