16-multidisciplinary online distance conference on "scientific and practical research in uzbekistan" part-14



Download 4,5 Mb.
Pdf ko'rish
bet77/478
Sana21.06.2022
Hajmi4,5 Mb.
#687043
1   ...   73   74   75   76   77   78   79   80   ...   478
Bog'liq
10.Pedagogika yonalishi 3

10
Июнь
17
BOSHLANG‘ICH SINFLARDA DERIVATSIYA MUAMMOLARINI O‘RGATISH
Raximova Inobat Umirovna
Samarqand viloyati Bulung‘ur tumani 62-maktabning
boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi
Telefon:+998(93) 995 84 48
 Annotatsiya:
.Maqolada.boshlang‘ich.sinflarda.derivatsiya.tushunchalarini.o‘rgatish,.leksik.
va.sintaktik.derivatsiya.materiallaridan.foydalanish.haqida.mulohaza.yuritilgan..
 Kalit so‘zlar:
Derivatsiya, leksik derivatsiya, sintaktik derivatsiya, shakllanish, sintaktik 
qurilma,.tub.va.yasama.so‘zlar..
Derivatologiya.fani.ilmiy.asoslanganligiga.hali.ko‘p.vaqt.bo‘lgani.yo‘q..ammo.qisqa.muddat.
ichida. bu. sohada. katta. yutuqlarga. erishildi.. Buni. fonetik. muammolar. talqinida. ham,. leksik-
morfologik. masalalar. tahlilida. ham,. sintaktik. muammolar. tasnifida. ham. ro‘y-rost. kuzatamiz..
Ayniqsa shu narsa tahsinga sazovorki, o‘zbek tilshunosligida derivatologiya bo‘yicha olib 
borilayotgan. tadqiqot. ishlari. asosan. samarqand. olimlari. tomonidan. bajarilmoqda.. samarqand.
derivatologiya.maktabi.rasman.tan.olinganligi.fikrimizning.isbotidir.
Biz bilamizki, derivatsiya so‘zi lotincha “deriwatio” so‘zidan olingan bo‘lib, shakllanish, 
tarmoqlanish.ma’nolarini.bildiradi..albatta,.boshlang‘ich.sinf.o‘quvchilariga.derivatsiya.talqinini.
berish.birmuncha.qiyinlik.qiladi..shuning.uchun.bu.o‘rinda.shakllanish,.yasalish.tushunchalaridan.
foydalanish. maqsadga. muvofiq.. Bolalar. nafaqat. tub,. balki. yasama. so‘zlardan. ham. keng.
foydalanadilar.. ammo. so‘zlarning. yasama. shakllari. tub. so‘zlardan. keskin. farqlanishini. ular.
hali. mukammal. darajada. tushunib. yetmasliklari. tabiiydir.. shu. bois. ayni. paytda. o‘qituvchining.
bilim. va. pedagogik. mahoratiga. tayaniladi.. O‘qituvchi. derivatsiya. tushunchasi. o‘rniga. yasalish.
tushunchasidan, agar lozim bo‘lsa tub so‘z tushunchasi o‘rniga asl so‘z tushunchasidan foydalanishi 
maqsadga.muvofiqdir..Bu.jarayonda.ish+chi,.suv+chi,.paxta+zor,.tosh+loq.kabi.ko‘plab.so‘zlarning.
yasalishiga.asoslanish.mumkin.
Sintaktik derivatsiya hodisasi talqinida shakllanish tushunchasidan foydalanishni tavsiya etish 
mumkin,.zotan,.sintaktik.qurilma.kamida.ikki.so‘zning.o‘zaro.bog‘lanishi.natijasida.shakllanadi..
Ammo bu o‘rinda so‘zlarning bir-birlari bilan bog‘lanishi nimaga, qanday vositaga asoslanishi 
muhim.ahamiyat.kasb.etadi..Masalan,.ahmadning.dadasi.so‘z.birikmasining.shakllanishida.–ning.
kelishik.qo‘shimchasi.va.–si.egalik.affiksi.muhim.vazifa.bajaradi.va.shu.bois.ularni.shakllantiruvchi.
vosita.sifatida.izohlash.lozim..
sintaktik.shakllanish.bir.necha.bosqichli.bo‘lishi.mumkin..ammo.bundan.qat’iy.nazar.o‘quvchilar.
har.bir.shakllanish.bosqichi.alohida.shakllantiruvchi.vositaga.tayanishini.bilishlari.darkor..Masalan:.
sobir.daftarni.oldi..sobir.rustamning.daftarini.oldi..sobir.rustamning.yangi.daftarini.oldi..Bu.
o‘rinda.birinchi.gapning.sintaktik.shakllanishi.–ni.(daftar+ni).kelishik.qo‘shimchasiga,.ikkinchi.
gapda. –ning. kelishik. qo‘shimchasiga,. uchinchi. gapda. esa. yangi. so‘ziga. bog‘liq. bo‘lmoqda..
Demak,.mazkur.unsurlar.berilgan.gaplarni.shakllantiruvchi.vositalar.sanaladi...
Ba’zi.sintaktik.
qurilmalarning.shakllanishida.morfologik.vositalar.qatnashmasliklari.mumkin..Bunday.vaziyatda.
o‘quvchilar so‘zlarning o‘zaro bog‘lanishi ularning ma’nolariga ko‘ra ro‘y berayotganini 
bilishlari.kerak..Masalan,.keksa.bog‘bon,.yaxshi.do‘st.birikmalarida.mumkin.bo‘lgan.so‘zlarning.
bog‘lanishini.keksa.qalam,.yaxshi.dushman.so‘zlariga.tadbiq.etib.bo‘lmaydi..
Umuman olganda, bunday birikmalar va hosila qurilmalarini taqozo etuvchi gaplar boshlang‘ich 
sinflar.uchun.mo‘ljallangan.darslik.va.o‘quv.qo‘llanmalarda.istalgancha.topiladi,.faqat.ularning.
shakllanishi.bilan.bog‘liq.masalalarni.to‘g‘ri.izohlay.bilish.kerak..
leksik. derivatsiya. hodisasi. tilimiz. taraqqiyoti. bilan. uzviy. bog‘liq.. chunki. so‘z. yasalishi.
muammosi har qanday tilning ham lug‘at boyligining o‘sishi va mukammallashuvi uchun o‘z 
ta’sirini.ko‘rsata.oladi..agar.tilimizning.lug‘at.boyligiga.e’tibor.beradigan.bo‘lsak,.uning.qariyb.
40-45. foizi. yasama. so‘zlardan. iborat. ekanligini. ko‘ramiz.. Mazkur. so‘zlarning. esa. katta. qismi.
keng.iste’molda.ekanligi.bilan.alohida.ajralib.turadi..Bu.esa,.o‘z.navbatida.bunday.so‘zlar.bolalar.
leksionida.ham.faol.qo‘llanilishini.ko‘rsatadi..fikr.dalili.uchun.“O‘zbek.tilining.izohli.lug‘ati”ga.
murojaat.etamiz.
avval.(boshlang‘ich.payti):.avvalgi,.avvalambor,.avvalo.
Abgor (nochor, xarob): abgorlik


68

Download 4,5 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   73   74   75   76   77   78   79   80   ...   478




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish