|
10
Июнь
17
БОШЛАНҒИЧ СИНФ ЎҚУВЧИЛАРИДА НУТҚНИНГ ТАРАҚҚИЙ ЭТИШИ
Норгул Махмутовна Икрамова
1-тоифали бошланғич синф ўқитувчиси
Навоий вилояти Навоий шаҳар ХТБ
бошланғич таълим методисти
(998789)223-95-96 (93)318-32-70
Аннотация:
Ҳар.қандай.жамият.тараққиёти.таълим-тарбия.билан.бевосита.боғлиқдир..
Айниқса,.ёшлар.онгига.миллий.тарбия.анъаналарини.сингдириш,.уларни.тарбия.бораси
-
даги.ота-боболаримизнинг.тажрибаларидан.баҳраманд.этиш.муҳим.аҳамиятга.эгадир
1.синфда.болаларни.аввало.она.тилидаги.барча.товушларни.бир-биридан.фарқ.қилишга.
ва. тўғри. талаффуз. этишга. ўргатиш. лозим.Бунинг. учун. сўзларни. товуш. нуқтаи. назари
-
дан.анализ.қилувчи.системали.машқлар.ўтказиш.зарур.Бу.оғзаки.нутқ.учун.ҳамда.тўғри.
ёзишни. ўргатиш. учун. жуда. муҳим. бўлган. ўқувчининг. фонематик. эшитиш. қобилиятини.
ривожлантиришга.ёрдам.беради.
Агар.боланинг.нутқида.нуқсонлар.бўлса,.мактабда.ўқитишнинг.дастлабки.кунлариданоқ.
уларни.тузатиш.билан.шуғулланиш,.шунда.ҳам.бу.ишни.зарур.педагогик.назокати.билан.
амалга. ошириш. лозим.Бундай. болаларни. уларнинг. тўғри. гапиришни. ўргана. олишларига.
ишонтириш.керак.Синфда.айрим.болаларнинг.нутқларидаги.нуқсонлари.устидан.кулишга.
йўл.қўйилмаслиги.зарур.
.Мактабда.ўқиш.давомида.бола.олдига.фонематик.жиҳатдан.ҳам,.лексик.(луғат).жиҳатдан.
ҳам,.грамматик.жиҳатдан.ҳам.зарур.талаблар.қўйилса,.боланинг.нутқи.тез.такомиллашади.
.Мактабда.нутқнинг.ўрганиш.предметига.айланиб.қолиши.ниҳоятда.муҳимдир.Болалар.
нутқнинг. жумладан,. жумлаларнинг. сўзлардан,. сўзларнинг. эса. бўғинлар. ва. товушлардан.
ташкил.топишини.билиб.оладилар.Мактаб.ўқувчилари.сўз.ва.бўғиндан.ҳар.бир.товушни.
(нутқни. анализ. қилишни),. ажратилган. товушлардан. эса. сўз. тузишни. (синтез. қилишни).
ўрганадилар.
Тадқиқотлар.шуни.кўрсатадики,.ўқишни.ўргатиш.жараёни.уч.босқични:.ўқувчи.товуш
-
лар. ва. уларни. ифодаловчи. ҳарфлар. билан. танишадиган. аналитик. босқични,. ўқиб. туриб,.
товушларларни.бўғинларда.эса.сўзларда.бирга.қўшадиган.синтетик.босқични,.бола.товуш
-
ларга. тўғри. келувчи. ҳарфларни. тез. топадиган,. сўзларни. тез. ўқиб,. уларни. қийналмасдан.
бирлаштирадиган.аналитик-синтетик.босқични.ўз.ичига.олади.
Агар.ўқиш.пайтида.бола.ҳарфлардан.товушларга.томон.борса,.ёзишни.ўрганиш.вақтида.
эса.аксинча-товушлардан.ҳарфларга.томон.боради..Ёзиш.малакасини.ҳосил.ҳосил.қилишда.
тўртта. босқични. бир-биридан. фарқ. қиладилар.. Биринчи. босқич-. бола. ёзув. ашёларидан.
(қалам,.ручкадан).фойдаланишни.ўрганадиган.ўрганиш.босқичи.Бу.нарса.кўпинча.мактаб
-
гача.тарбия.ёшидаёқ.расм.чизиш.жараёнида.юз.беради.Иккинчи.босқич-.мактаб.ўқувчиси.
ҳарфларнинг.элементларини.ёзишни.ўрганадиган.аналитик.босқич;.учунчи.босқич-.мак
-
таб.ўқувчиси.ҳарфлар.ёзадиган.ҳарф.босқичи.ва.ниҳоят,.тўртинчи.босқич-.ҳарфларни.бир-
бирига.боғлаб.сўз.ёзиш..Бу.жараён.дастлаб.жуда.секин.боради,.сўнгра.аста-секин.тезла
-
шадики,.бу.нарса.кўпинча.ёзув.сифатининг.вақтинчалик.пасайишига.сабаб.бўлади..Агар.
ўқитувчи.ўқувчининг.ишига.диққат-.эътибор.билан.қараса,.бу.камчиликка.йўл.қўймаслик.
ёки.махсус.машқлар.ёрдамида.унинг.олини.олиш.мумкин.
. Ўқитувчи. боланинг. оғзаки. нутқини. ўстириш. учун. у. берган. жавобларнинг. текстини.
деярли. сўзма-сўз. такрор. айтиб. бериш. билан. чекланиб. қолишига. йўл. қўймаслиги. лозим.
Болага. қўшимча. саволлар. бериш. керак,. бу. саволларга. бериладиган. жавоблар. ундан. ки
-
тобдан.ўқилган.материални.бирмунча.қайта.қуришни,.уни.ўз.сўзлари.билан.баён.этишни.
талаб. этсин.Баъзан. ўқувчидан. тўғридан-тўғри;. “Бу. ҳақда. бошқачароқ. қилиб. қандай. ай
-
тиш.мумкин?”-.деб.сўраш.мумкин.Нутқни.ўстиришда.эркин.темадаги.ёзма.ишлар.(ижо
-
дий.хаёлни.ўстирувчи.ёзма.ишлар),.шунингдек,.ўқувчилар.ўртасида.бўладиган.диологлар,.
масалан,экскурсияда,. кинода,. театр. ва. ҳакозаларда. уларнинг. кўрган. нарсалари. ҳақидаги.
диологлар.жуда.фойдалидир..Бундай.суҳбатларда.болалар.мустақил.ўйлашни.ўрганадилар,.
аниқ.фикр.бўлган.жойда.аниқ,.тушунарли.(ҳам.оғзаки,.ҳам.ёзма).нутқ.ҳам.бўлади.Ўқитувчи.
боланинг.сўзини.бўлмай.охиригача.тинглаб,.сўнгра.ҳикоядаги.камчиликларини.кўрсатиши.
348
Do'stlaringiz bilan baham: |
