16-multidisciplinary online distance conference on "scientific and practical research in uzbekistan" part-14

10
Июнь
17
ONA TILI DARSLARIDA “IBORALAR “ MAVZUSINING O‘RGATILISHI
Toshmatova Dilnoza
Namangan viloyati ,Yangiqo‘rg‘on tumani,
23- umumiy o‘rta ta’lim maktabi o‘qituvchisi 
Tel [phone]
Annotatsiya
:.Tilimizning.go‘zal.va.jilokorligida.iboralarning.o‘rni.beqiyosdir..O‘quvchilarning.
iboralarni. nutqda. to‘g‘ri. qo‘llay. olishi. ular. nutqini. jozibador. va. bo‘yoqdor. qiladi.. Maqolada.
iboralar.,.o‘zbek.frazeologiyasi.tarixi.haqida.so‘z.boradi.
Kalit so‘zlar
:.ibora,.frazeologizm,.sH..rahmatullayev
O‘zbek.adabiy.tilining.qo‘llanish.doirasi.kengayib.bormoqda..Biz.bugun.ona.tilimizdan.davlat.
tili,.ilmiy,.rasmiy,.publisistik.,.badiiy.va.so‘zlashuv.tili.sifatida.bemalol.foydalanamiz..O‘zbek.tili.
nihoyatda.boy,.qochirimli,.go‘zal.va.serjilodir..Tilmizdagi.so‘z.o‘yinlarining.ko‘pchiligi.esa.aynan.
iboralar.orqali.namoyon.bo‘ladi..frazeologiya-.tilshunoslikning.kichik.bir.bo‘limi.bo‘lib.,.fraza-
ibora,.logos.–ta’limot.degan.ma’nolarni.anglatadi..ikki.yoki.undan.ortiq.so‘zdan.tarkib.topgan.,.
yaxlit bir ko‘chma ma’no ifodalaydigan, ta’sirchanlikka ega bo‘lgan va ma’nosi bir so‘zga teng 
bo‘lgan.so‘zlar.yig‘indisi.yoki.gap.ibora.deyiladi..O‘zbek.frazeologiyasining.izchil.ilmiy.tadqiq.
qilinishi. shavkat. rahmatullayev. nomi. bilan. bog‘liq.. Olim. bu. sohaga. bag‘ishlangan. bir. qator.
tadqiqotlari. bilan. milliy. frazeologiyamizning. yaratilishiga. asos. soldi.. ”O‘zbek. tilining. izohli.
frazeologik lug‘ati”, ”O‘zbek tilining qisqacha frazeologik lug‘ati”, “O‘zbek frazeologiyasining 
ba’zi masalalari”, “Frazeologik birikmalarning asosiy ma’no turlari” kabi ilmiy adabiyotlari 
bilan. o‘zbek. frazeologiya. maktabi. rivojiga. hissa. qo‘shdi.. O‘zbek. frazeologiyasining. yangi.
muvaffaqiyatlarga. erishuvida. B.Yo‘ldoshev,. abdumurod. va. abdug‘ofur. Mamatovlarning.
xizmatlari.beqiyos.
5-sinfda.iboralar.mavzusi.sodda.va.bolalarcha.saviya.bilan.tushuntiriladi.Bu.yoshda.bolalar.
murakkab.falsafiy.fikrlar.va.so‘z.o‘yinlarini.yaxshi.anglab.yetmaydilar..ularga.aynan.yoshlariga.
mos,.bolalarning.tilida.ko‘p.qo‘llandigan.iboralarni.tahlil.qilish.maqsadga.muvofiqdir..Darslikda.
og‘zi qulog‘iga yetgan, oyog‘ini qo‘liga olib keldi, yog‘ tushsa yalaguday iboralarini ma’nosini 
topish. so‘ralgan.. lekin. o‘qituvchi. didaktik. o‘yin. sifatida. o‘quvchilarni. guruhlarga. bo‘lib. ,.
topshiriqni. davom. ettirsa. bo‘ladi.. Bunda. bir. guruh. aytgan. iboraning. ma’nosini. keying. guruh.
izohlashi. kerak. bo‘ladi.. Yoki. keyingi. o‘yinlarda. bir. guruh. bir. xil. ma’no. beruvchi. iboralarni.
yozishi,.ikkinchi.guruh.esa.bir.biriga.zid.ma’noli.iboralarni.yozishi.mumkin.
1-guruh 2-guruh
Boshi osmonga yetdi Ogzi qulog‘ida
Do‘ppisini osmonga otdi Qovog‘idan qor yog‘adi
Og‘ziga qatiq ivitmoq Qo‘li kalta
Og‘ziga talqon solmoq Qo‘li uzun
O‘quvchilarga iboralar ishtirokida gaplar tuzdirish ham ularning iboralarni nutqda to‘g‘ri 
qo‘llay.olishlariga.yordam.beradi.
Onasi.huzurida.bel.bog‘lab.hizmat.qildi..aybi.isbotini.topgach.mum.tishlab.qoldi.
Iboralar ikki va undan ortiq so‘zdan tashkil topgani bilan qo‘shma so‘z va so‘z birikmalariga 
o‘xshaydi, lekin ular ko‘chma ma’noga ega ekani, ta’sirchanligi bilan qo‘shma so‘zlardan , 
barqarorligi.,.nutqqa.tayyor.holda.olib.kirilishi.bilan.so‘z.birikmalaridan.farqlanadi.
O‘quvchilarga iboralarning o‘z manosida kelishi va ko‘chma ma’no kasb etishi haqida ko‘proq 
tushuncha.berish.kerak..shunda.ular.iboralar.doimo.ko‘chma.ma’no.kasb.etishi.haqida.ko‘nikma.
hosil.qiladilar.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1..Tilshunoslikka.kirish..”fan”.–Toshkent,2004

---

188