92
10
KICHIK MAKTAB YOSHIDA O‘YIN YOKI O‘QISH MOTIVI USTIVORLIGI
Matjanova Ra’no Arislanbaevna
Qoraqalpog‘iston Respublikasi Chimboy tumani
39-sonli maktab a’maliyotсhi psixologi
Telefon: +998(90)592 18 12
Annotatsiya:
Ushbu maqolada
kichik maktab yoshi davrida asosiy hisoblangan o‘quv
faoliyatining muvaffaqiyatli o‘zlashtirilishini va o‘quvchining bilimga bo‘lgan motivlari
tarkib.topishining.asosiy.shartlari.haqqida.malumotlar.keltirilgan..
Kalit so‘zlari:
kichik
yosh davridagi bolalar, maktab, o‘yin, o‘qish, motiv, faoliyat, o‘quv
jarayoni.
Respublikamizda.amalga.oshirilayotgan.ta’lim.siyosatining.muhim.jihatlaridan.biri.yosh.
avlodni. har. tomonlama. barkamol. insonlar. qilib. tarbiyalashdan. iboratdir.. Barkamol. inson.
ma’naviy. jihatdan. yetuk,. o‘z. vatanining. tarixi,. buguni. va. kelajagi. uchun. kayg‘uradigan,.
shuningdek,. jamiyatning-ijtimoiy. iqtisodiy. taraqkiyotiga. o‘z. hissasini. qo‘shish. ishtiyoqida.
yonib.yashaydigan.shaxs.bo‘lib,.bunday.shaxsni.tarbiyalash.bugungi.kun.talabidir.
Bola. maktabga. qabul. qilinishi. bilan. o‘qish. etakchi. faoliyatga. aylanishi. zarur. bo‘ladi..
O‘qish.o‘yindan.farqli.o‘laroq.majburiy.tus.kasb.etadi,.u.aniq.maqsadga.qaratilgan,.ijtimoiy.
ahamiyatga. molik. bo‘lgan. hamda. tizimga. solingan. faoliyat. turi. hisoblanadi.. Boshlang‘ich.
sinflarda.bolalarni.o‘qitish.jarayonida.ham.o‘yinlardan.foydalaniladi,.lekin.endi.ular.o‘qish,.
o‘qitish.vazifalari.bilan.bog‘langan.bo‘ladi..O‘yinning.maqsadi,.turi,.tashkil.etish.sharoitlari.
ham.o‘zgaradi..Boshlang‘ich.sinflarda.bolalarning.o‘qish.faoliyatini.tashkil.etishda.o‘qituvchi.
o‘qish. jarayoniga,. ya‘ni. harakatlarni. bajarish. usullariga. alohida. e‘tibor. beradi.. Chunki.
o‘qishning pirovard maqsadi muayyan bilim va malakalarni egallab olishdangina iborat
bo‘lmay,. balki. kelgusida. ishlab. chiqarish,. fan. yoki. insonlar. bajaradigan. boshqa. ijtimoiy.
faoliyat turlarining murakkab muammolarini hal qilishda kerak bo‘lgan
mustaqil ravishda
bilim.olish.mahoratini.o‘zlashtirish.hamdir.
O‘qishning. dastlabki. kunidanoq. kichik. maktab. yoshidagi. o‘quvchining. psixik. o‘sishini.
harakatga. keltiradigan. turli. ziddiyat,. qarama-qarshiliklar,. ichki. ixtiloflar. vujudga. keladi..
Bular. zamirida. o‘quvchining. psixik. kamolot. darajasidagi,. ijobiy. xislatlar. bilan. talablar.
o‘rtasidagi.qarama.-.qarshiliklar.yotadi..Talablarning.tobora.ortishi.bolaning.psixik.jihatdan.
to‘xtovsiz.o‘sishini.taqozo.etadi.va.shu.jarayonning.uzluksiz.harakati.natijasida.insonning.
kamoloti.amalga.oshadi.
Kichik. maktab. yoshidagi. o‘quvchining. muhim. xususiyatlaridan. biri. unda. o‘ziga. xos.
ehtiyojlar.mavjudligidir..Mazkur.ehtiyojlar.o‘z.mohiyati.bilan.muayyan.bilim,.ko‘nikma.va.
malakalarni egallashga, tevarak-atrofdagi voqelikni o‘zlashtirishga qaratilmay, balki faqat
o‘quvchining. istagini. aks. ettirishdan. iborat.. Bu. ehtiyojlar. o‘z. sumkasiga,. dars. tayyorlash.
burchagiga,.kitob.qo‘yish.javoniga.ega.bo‘lish.istagi,.kattalardek.har.kuni.maktabga.qatnash.
tuyg‘usini.his.etish.kabilarni.o‘z.ichiga.oladi..Sinfdagi.o‘rtoqlari.bilan.qatorlashib.saf.tortib.
yurishlar,. birgalashib. o‘ynash,. oshxonaga. borish,. o‘qituvchining. o‘gitlari. ham. o‘quvchini.
o‘ziga.rom.etadi..Umuman,.kichik.maktab.yoshidagi.o‘quvchi.o‘qishning.tub.mohiyati.va.
vazifasini.tushunib.etmaydi,.balki.hamma.maktabga.borishi.kerak.deb.tushunadi..
..Birinchi.sinf.o‘quvchisida.o‘qish.faoliyatining.aynan.o‘ziga.qiziqish.ko‘zga.tashlanadi..
Maxsus.tadqiqotlarda.o‘quvchilar.bilan.keraksiz.mashqlar.o‘tkazilgan.va.ularga.oldindan.bu.
93
10
mashqlar.keyinchalik.kerak.bo‘lmasligi.aytilgan,.lekin.o‘quvchilar.ularni.bajonidil.bajarishga.
kirishaverganlar.. O‘quvchining. xususiy. faoliyatda. erishgan. dastlabki. muvafaqqiyati. uni.
boshqa.natijalarni.egallashga.undaydi..Uning.o‘qish.faoliyatidagi.birinchi.mehnat.mahsuli.
shodlik. va. quvonch. his-tuyg‘ularini. paydo. qiladi.. Masalan,. ayrim. o‘quvchilar. u. yoki. bu.
matnni.bir.necha.marta.o‘qishga.harakat.qiladi..O‘qish.faoliyatiga.qiziqish,.uning.mazmu
-
niga.ham.qiziqishni.vujudga.keltiradi,.bilim.olish.ehtiyojini.tug‘diradi.va.o‘qish.motivlarini.
tarkib.toptiradi..
..Hozirgi.kunda.bilim.berish.texnologiyalarining.uzluksiz.ortib.borishi.bilan.o‘quvchilarda.
o‘qishga nisbatan munosabatlar o‘zgarib, bu bilimlarning barchasini o‘zlashtirib olish
imkoniyati. kamaymoqda,. o‘qishga. nisbatan. qiziqish. so‘nmoqda.. Shuning. uchun. ularga.
bu bilimlardan foydalanish,
ularni qayta tiklash, o‘qishni takomillashtirish, qayta ishlash
strategiyasini.o‘rgatish.maqsadga.muvofiqdir.
Kichik maktab yoshidagi barcha o‘quvchilar ularning
bilim va malakalari qanday
baholanayotganiga. juda. sezgir. bo‘lishadi.. Salbiy. baho. o‘quvchining. o‘qituvchiga. bo‘lgan.
munosabatini o‘zgartirib yuboradi, o‘qituvchi baho o‘quvchi uchun eng avvalo emotsional
jihatdan. katta. ahamiyatga. ega. ekanini. unutmasligi. lozim.. Salbiy. emotsiyalar. ustuvorligi.
(yomon.baholar).o‘qish.ishtiyoqi.taraqqiyotiga.nafaqat.xizmat.qilmaydi,.balki.uning.rivojiga.
to‘sqinlik.ham.qiladi..
O‘quvchilar. adolatparvar. bo‘lishadi,. ular. ijtimoiy. jihatdan. mustaqil. va. muvaffaqiyatli.
bo‘lishni.xohlashadi,.ular.uchun.adekvat.real.baho.katta.ahamiyatga.ega..Odatda.o‘quvchining.
yutuqlarini qandaydir normativlar asosida belgilangan boshqa
birovlarning yutuqlari
bilan. qiyoslashadi.. Real. baho. o‘quvchining. bugungi. yutuqlarini. uning. oldingi,. xususiy.
yutuqlariga. asoslangan. bo‘lishi. kerak.. Bunday. holat. uni. boshqa. omadliroq. tengdoshlari.
bilan.taqqoslanganda.vujudga.keladigan.salbiy.emotsiyalardan.ozod.qiladi.
To‘g‘ri. tashkil. etilgan. o‘quv. jarayoni. -. kichik. maktab. yoshidagi. o‘quvchining. bilimga.
bo‘lgan.motivlari.tarkib.topishining.asosiy.shartidir..Ushbu.motiv.o‘zlashtirish.bilan.bevosita.
bog‘liq..Umuman,.o‘qish.ishtiyoqi,.muvaffaqiyatga.erishish.bolaning.o‘qituvchiga.bo‘lgan.
ijobiy.munosabati.bilan.belgilanadi..
Ushbu.jarayon.qator.bosqichlardan.iborat:
1-bosqich..Motivatsiyani.uyg‘otish.
O‘quvchilarning oldingi o‘quv faoliyatidagi yutuqlarini qayd etish, nisbiy qoniqmaganlik
motivlarini.paydo.qilish,.o‘quv.faoliyatiga.qaratilgan.motivlarni.kuchaytirish.
2-bosqich. Vujudga kelgan motivatsiyani kuchaytirish va mustahkamlash
.
Bu. bosqichda. faoliyatning. turli. ko‘rinishlarini,. turli. darajadagi. murakkablikka. ega.
materiallarni,.baholarni.almashtirish.(ular.ham.salbiy,.ham.ijobiy.emotsiyalarni.uyg‘otishi,.
qoniqqanlik. va. qoniqmaganlik. hislarini. paydo. qilishlari. lozim). o‘quvchilarning. xususiy.
faolligini,.o‘zini.idora.qilish.mexanizmlarini.tarkib.toptirishi.kerak.
3-bosqich. Yakunlovchi bosqich
.
O‘quv.faoliyatidan.har.bir.o‘quvchi.ijobiy.tusga.ega.shaxsiy.tajriba.bilan.chiqishi.kerak,.
ya‘ni.dars.yakunidagi.ijobiy.ustanovka.o‘quv.faoliyati.rivojiga.imkon.qoldirmog‘i.shart.
O‘quvchilarning o‘quv motivlari tarkib topishiga yordam beradigan
korrektsion tadbirlar
qo‘yidagi.yo‘nalishlarda.olib.borilishi.maqsadga.muvofiqdir:
- o‘quvchining maktabgacha bo‘lgan davrdan kichik maktab yoshi davriga o‘tish paytida
o‘quv.faoliyati.samarasini.belgilovchi.asosiy.psixik.hosilalarni.nihoyasiga.etkazish;
- kichik maktab yoshi davrida asosiy hisoblangan o‘quv faoliyatining muvaffaqiyatli
o‘zlashtirilishini.ta‘minlaydigan.psixologik.salohiyatni.yuzaga.keltirish.
94
10
O‘quvchilarda o‘qishga nisbatan ongli motivlarni tarkib topishida o‘qituvchining roli
katta,.uning.o‘quvchiga.pedagogik.ta‘sir.etish.imkoniyatlari.juda.keng..Jumladan,.tarbiyaviy.
soatlar o‘tkazish, bilimli bo‘lishning ahamiyati
haqida suhbatlar uyushtirish, barcha o‘quv
fanlari bo‘yicha qiziqarli darslar o‘tish, mashhur kishilar - o‘qituvchilar, fan arboblari,
adabiyot va san‘at namoyandalari va boshqalar bilan uchrashuvlar tashkil qilish singari
tadbirlar.ham.shu.maqsadga.xizmat.qiladi.
Foydalanilgan.adabiyotlar:
1..Amonashvili.Sh.A..Obuchenie..Otsenka..M.,.1980.g.
2..Vigotskiy.L.S..Pedagogicheskaya.psixologiya..M.,.1991.g.
3.. Nishanova. Z,. Kamilova. N,. Abdullaeva. D,. Xolnazarova.. Rivojlanish. psixologiyasi..
Pedagogik.psixologiya..M..T.,.2017.y.