16-mavzu. Yalpi ichki mahsulot statistikasi

Qisqacha xulosalar
Makroiqtisodiy faoliyat deyilganda iqtisodiyotdagi barcha sub’ektlar faoliyatining yig’indisi tushuniladi va uning xammasi maxsulotlar va ko’rsatilgan xizmatlar sifati yuzaga keladi. Makroiqtisodiy faoliyat natijasini aniqlashning nazariy asosi bo’lib, tovar va xizmatlarning doiraviy aylanish modeli xisoblanadi.
Makroiqtisodiyotda turli maqsadlarga yo’naltirilgan ko’plab yalpi milliy maxsulot, sof milliy maxsulot, milliy daromad va boshqalar. Ular orasida eng asosiysi bo’lib, yalpi ichki maxsulot (YAIM) ko’rsatkichi xisoblanadi. Uning xajmini aniqlashning uch xil usuli mavjud (ishlab chiqarish, taqsimot va yakuniy iste’mol). YAIM bu yil davomida mamlakatda yaratilgan pirovard maxsulotning qiymatini ifodalaydi.
Sof milliy maxsulot – miqdoran YAIMdan asosiy fondlar iste’moli (amortizatsiya)ni chegirib tashlagandan so’ng qolgan qismiga teng.
Sof milliy maxsulotning jamiyat a’zolariga ularning daromadi mifatida tekkan qismi milliy daromad deb yuritiladi.
YAIM xajmini aniqlashda to’rt xil baxo tizimi dan foydalaniladi: omilli baxo, asosiy baxo, ishlab chiqarish baxosi, xaridor baxosi, YAIM dinamikasini aniqlash maqsadida o’zgarmas baxolardan foydalaniladi.
2018 yilda O’zbekiston yalpi ichki mahsulotining o’sishi 5,9 foiz darajasida rejalashtirilmoqda (tugab borayotgan yilda bu ko’rsatkich — 5,5 foizni tashkil etgan), inflyatsiya esa 12,4–13,4 foiz darajada bo’lishi kutilmoqda. O’sish hajmi sanoat ishlab chiqarishda — 6,4 foiz, qishloq xo’jaligidagi ishlab chiqarishda — 4 foiz, kapital sarmoyalarda — 6,5 foiz, chakana savdo aylanmasida — 5,6 foiz miqdorda bo’lishi prognoz qilinmoqda.


Nazorat va muxokama uchun savollar

1. 
   Tovar va pullik xizmatlarning doiraviy aylanish modelini tushuntiring.
   
2. 
   YAlpi ichki maxsulot (tovar bozor baxolaridan qanday xisoblanadi?
   
3. 
   YAIMni xisoblash usullarini tushuntiring.
   
4. 
   YAlpi milliy daromad qanday xisobga olinadi?
   
5. 
   Sof foyda qanday topiladi?
   
6. 
   Makroiqtisodiy ko’rsatkichlarning baxolash usullarini tushuntiring.