16-мавзу: Меҳнат ҳуқуқи тушунчаси ва меҳнат шартномаси таснифи

Меҳнат хуқуқининг предмети ва вазифалари
Меҳнат хуқуқи предмети энг аввало меҳнат қилувчи билан иш берувчи ўртасида бевосита ишлаш ва унга ҳақ тўлашга қаратилган муносабатлардан иборат. Шу билан бирга бевосита меҳнат жараёнини тартибга солишга қаратилмаган муносабатлар ҳам меҳнат хуқуқининг предмети ҳисобланади. Бундай муноса­батлар қаторига қуйидагиларни киритиш мумкин:
1) иш берувчи ва ходимлар вакиллик органлари ўртасида меҳнат шароитларини белгилаш, ўзгартириш, корхонани бошқаришга оид муносабатлар;
2) ишга жойлаштириш бўйича давлат органлари билан иш берувчилар, уларнинг вакиллари, ходимлар вакиллик органлари ўртасида янги иш жойларини барпо этиш, аҳолини ишга жойлаштириш, меҳнат ресурсларидан унумли ва окилона фойдаланишга доир муносабатлар;
3) ходимлар малакасини ошириш, бевосита ишлаб чиқаришнинг ўзида ишчи кадрлар тайёрлашга оид муносабат­лар;
4) меҳнат қонунларига риоя этилиши, меҳнат муҳофазаси қоидаларининг бажарилиши устидан назоратни амалга оширишга доир муносабатлар;
5)процессуал муносабатлар. Бундай муносабатлар ходимлар билан иш берувчилар ўртасида, ходимлар вакиллик органлари билан иш берувчилар ва уларнинг вакиллик органлари ўртасида вужудга келувчи турли низоларни кўриб ҳал этиш тартибларига оид бўлади.
Меҳнат хуқуқининг вазифалари Ўзбекистон Республикаси Меҳнат кодексининг 2-моддасида назарда тугилган бўлиб, унга кўра: «Меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ходимлар, иш берувчилар, давлат манфаатларини эътиборга олган ҳолда, меҳнат бозорининг самарали амал қилишини, хаққоний ва хавфсиз меҳнат шарт-шароитларини, ходимларнинг меҳнат ҳуқуқлари ва соғлиғи ҳимоя қилинишини таъминлайди, меҳнат унумдорлигининг ўсишига, иш сифати яхшиланишига, шу асосда барча аҳолининг моддий ва маданий турмуш даражаси юксалишига кўмаклашади.
Меҳнат ҳуқуқига оид услублариинг ўзига хос хусусиятлари:
1) бу муносабатларниш юзага келиши, ўзгариш, барҳам топишида;
2) хуқуқий муносабат иштирокчиларининг хуқуқий мавқеига;
3) ҳуқуқларнинг белгиланиш хусусияти ва мажбуриятларни бажарилишини таъмин этиш восигаларига қараб белгиланади.
Меҳнат ҳуқуқий муносабатларининг юзага келишига ижгимоий иқтисодий асослар сабаб бўлиб, меҳнат бозорининг фаолият кўрсатиши билаи бевосита боғлиқ бўлади. Меҳнатта оид ҳуқуқий муносабатлариинг юзага келиши, ўзгариши ва барҳам топишининг ҳуқуқий тартибга солинишидан кўзланган асосий мақсад ҳам меҳнат бозорини давлат йўли билан бошқариш, бу муносабатлар давомида фуқоролар ҳамда иш берувчилар ҳуқуқлари ҳамча бошқа қонуний манфаатларини ҳимоя қилишдаи иборатдир.