16-Mavzu Mavzu: Movarounnahrda Shayboniylar hukumronligi

16-Mavzu

Mavzu: Movarounnahrda Shayboniylar hukumronligi

Reja:

• Dashti Qipchoq va Temuriylar davlati.
• Shayboniylar hukmronligining o`rnatilishi.
• Shayboniylar davrida ijtimoiy-iqtisodiy hayot.
• Shayboniylar davrida madaniy hayot.

Temuriylar davlati.

Amir Temurning Movarounnahrni birlashtirish yo’lidagi harakatlari XIV asrning 60-yillaridan boshlandi. Hokimiyatparast chingiziy beklarga qarshi janglar yakunida - 1370 yilning 11 aprelida u Movarounnahr amiri bo’ldi. Amir Temur amir bo`lganidan keyin mamlakat iqtisodiy va harbiy qudratini yuksaltirishga qaratilgan islohotlarni amalga oshirdi. Bu esa Temuriylar saltanatini dunyodagi eng kuchli davlatlardan biriga aylantirdi.

Dashti Qipchoq

Qipchoq dashti — Sirdaryoning yuqori oqimi va Tyanshanning gʻarbiy yon bagʻridan Dnepr daryosining quyi oqimiga qadar yoyilgan dashtlarni 11 — 15-asrlarga oid arab va fors manbalaridagi nomi. "Dashti Qipchoq" atamasini dastlab Nosir Hisrav (11-asr) qoʻllagan. Bu davrda qipchoqlar Irtish daryosi sohillaridan gʻarbga tomon koʻchib (1030 y.) Xorazmga qoʻshni boʻlishgan va hozirgi Qozogʻiston hududi, shuningdek, jan.-rus dashtlarini egallashgan. Dashti Qipchoq. aholisi sharq manbalarida — qipchoklar, rus solno-malarida — polovetslar, Vizantiya xronikalarida — kumanlar, venger manbalarida kunlar deb atalgan. 

Shayboniylar hukmronligining o`rnatilishi

Shayboniylar — Buxoro xonligini boshqargan sulola

(1500-1601)  Shayboniyxon  asos solgan. Shayboniyxon XVasr oxiri va XVIasr boshlarida toju taxt uchun oʻzaro kurashayotgan temuriy shahzodalar oʻzaro nizolari oqibatida Movarounnahrning asosiy shaharlari: Samarqand va Buxoroni osonlik bilan egallab, yangi davlatga asos solgan.

Shayboniyxon Oʻldirilgach 1510-yil, Koʻchkunchixon Xon Qilib Koʻtarilgan. Uning Vafotidan Soʻng Oʻgʻli Abu Saidxon Qisqa Muddat 1530—33yy Hukmronlik Qildi. Shayboniyxonning Jiyani Ubaydullaxon Davrida Poytaxt Samarkanddan Buxoroga Kuchirilgan Va Davlatning Rasmiy Nomi Buxoro Xonligi Deb Ataladigan Boʻlgan.

Ubaydullaxon vafot etgach (1540), xonlik qisqa muddat 3 qismga boʻlinib, Buxoroda Abdulazizxon, 1557-yildan Abdulla Sulton Abdullaxon II, Iskandarxonning oʻgʻli, Samarqandda Abdullaxon I, Abdullapshfxon, Baroqxon; Balxda Pirmuhammadxon hukmronlik qilishgan. Abdullaxon II bu tarqoqlikka barham berib, xonlik hududini birlashtirgan va uni yanada kengaytirgan. 

.

•  Abdullaxon II vafot etgach, uning oʻgʻli[Abdulmoʻminxon va amakivachchasi PirmuhammadxonI Sulaymon sultonning oʻgʻli qisqa muddat xon boʻlishgan. XVIasr oxiri XVII asr boshlaridagi murakkab qaramaqarshiliklar natijasida Sh. hokimiyatdan ayrilishdi. Soʻnggi shayboniy Pirmuhammadxon II oʻziga qarshi chiqqan Samarqand hokimi Boqi Muhammad bilan 1601 y. iyunda SamarQand yaqinidagi Bogʻi Shamolda boʻlgan jangda magʻlubiyatga uchragach, taxtni topshirishga majbur boʻldi. Shunday qilib, 1601-yildan Buxoro xonligini yangi turkiy sulola — Ashtarxoniylar yani joniylar boshqarishga kirishgan.

E`TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT ! ! !